về sau tôi đã cảm thấy hệt thế trong các khu phố có nhiều biệt thự của
Calcutta). Vùng nhiệt đới lỗi thời nhiều hơn là đậm màu sắc xứ lạ. Không phải
thảm thực vật khiến ta nhận ra điều đó, mà là những chi tiết nhỏ về kiến trúc và
một kiểu sống cho ta cái c thay vì vượt qua những khoảng không gian mênh
mông, ta đã lùi lại trong thời gian mà chẳng hay.
Rio de Janeiro không được xây dựng như một thành phố bình thường. Thoạt
tiên được lập lên trên khu vực bằng phẳng và đầm lầy ven bờ vịnh, nó đã lấn
sâu vào giữa những quả đồi dốc đứng bọc chặt lấy nó khắp mọi hướng như
kiểu những ngón tay trong một chiếc găng quá chật. Những xúc tu đô thị, đôi
khi dài tới hai mươi hay ba mươi kilomet, trườn dài bên dưới những cấu tạo đá
hoa cương dốc đứng đến nỗi chẳng cây cỏ nào có thể bám vào được; đôi khi,
trên một bệ đất biệt lập hay trong một khe sâu, lại gặp một khoảnh rừng đơn
độc, địa điểm càng khó len vào được dù ở rất gần thì rừng càng thực sự còn
nguyên sinh: ngồi trên máy bay, ta ngỡ có thể chạm vào các cành cây, trong
những hành lang mát rượi và trầm lắng đó nơi ta lượn giữa những thảm dệt
lộng lẫy trước khi hạ cánh xuống ngay dưới chân chúng. Thành phố này, quá
giàu đồi, lại rất khinh rẻ chúng và ta hiểu được là do trên đỉnh đồi thiếu nước.
Về mặt này, Rio trái ngược với Chittagong, trên bờ vịnh Bengale: trên một
đồng bằng lầy lội, những ụ đất nhỏ hình chóp nón bằng đất sét màu vàng cam,
óng lên dưới lớp cỏ xanh, mỗi cái mang trên mình một ngôi nhà gỗ cô quạnh,
pháo đài của những người giàu trốn cái nóng đè trĩu và cảnh nhầy nhụa của
những khu cùng khổ. Rio, thì ngược lại; những chiếc mũ chụp hình cầu nơi đá
hoa cương kết khối như là bằng gang ấy phản xạ cái nóng dữ dội đến mức làn
gió mát thổi qua các khe đồi không thể nào bốc lên cao được. Có lẽ, quy hoạch
đô thị ngày nay đã giải quyết được vấn đề, nhưng vào năm 1935, ở Rio, chỗ
đứng của mỗi người trên thang bậc xã hội được đo bằng độ cao: càng ở trên
cao thì vị trí càng thấp. Những người nghèo khổ sống cheo leo trên những quả
đồi, trong những favellas, nơi một khối dân cư da đen, ăn mặc rách rưới nhưng
sạch sẽ, sáng tạo trên các cây đàn ghi-ta của họ những giai điệu rộn ràng, đến
kỳ lễ hội hóa trang, lại từ trên các đỉnh cao ùa xuống và cùng với họ tràn vào
thành phố.
