Thành phố thay đổi cả theo chiều xa lẫn chiều cao. Ngay khi ta đi sâu vào
một trong những con phố tỏa các khúc quanh co của nó vào giữa các quả đồi,
quang cảnh nhanh chóng mang màu ngoại ô. Botafogo, ở đầu đại lộ Rio -
Branco, vẫn còn là thành phố sang trọng, nhưng qua khỏi Flamengo, ta tưởng
như mình đang ở Neuilly và tới khoảng đường hầm Capacabana, thì, cách đây
20 năm, đã là Saint - Denis hay Le Bourget, lại cộng thêm một nông thôn ở
bên cạnh nữa, giống như vùng ngoại ô của chúng ta thời trước chiến tranh năm
1914. Ở Capocabana, ngày nay tua tủa những ngôi nhà chọc trời, hồi đó tôi chỉ
tìm thấy một thành phố tỉnh lẻ nhỏ bé với nền thương mại và các cửa hiệu của
nó.
Kỷ niệm cuối cùng về Rio vào lúc tôi ra đi hẳn: một khách sạn nơi tôi đến
thăm các đồng nghiệp Mỹ, nằm trên sườn đồi Carcovado; ta tới đó bằng một
đường cáp treo xây dựng một cách sơ sài giữa những đống đất đá, kiểu nửa nhà
để xe nửa lều trú ẩn trên núi cao, với những trạm điều khiển do những người
hầu chăm chỉ trông coi: một thứ Luna - Park. Tất cả những thứ ấy để đưa ta lên
đỉnh đồi, và sau khi được đẩy theo dọc những khu đất bỏ hoang, bẩn thỉu, lởm
chởm đá và thường phải đi lên theo dốc đứng, đến một ngôi biệt thự thuộc thời
đế chế, nhà terrea, nghĩa là chỉ có một tầng, được trang trí bằng chất giả cẩm
thạch và quét vôi màu đất son, ở đó người ta ăn trưa trên một mái bằng được
biến thành sân thượng bên trên một hỗn hợp rời rạc những ngôi nhà xây bê
tông, những ngôi nhà tồi tàn, những khu chung cư đô thị; tít xa, giữa rặng ống
khói nhà máy mà ta coi như giới hạn của cái phong cảnh hỗn tạp này, là một
mặt biển nhiệt đới, lóng lánh mịn màng, dưới một ánh trăng quái dị.
Tôi trở về tàu. Con tàu nổ máy và lách tách bật sáng toàn bộ đèn của nó; con
tàu diễu qua trước mặt biển đang vặn mình và tựa như đi duyệt một đoạn ngắn
lưu động của con phố tối tăm. Buổi chiều đã có cơn mưa dông và mặt biển
ngoài khơi bóng loáng như da bụng của một con vật. Tuy nhiên, mặt trăng bị
những đám mây rách bươm do gió làm biến dạng thành những hình ziczac, chữ
thập và tam giác. Những hình thù kỳ lạ ấy trông như được chiếu sáng từ bên
trong; trên nền trời màu đen, trông hệt một bình minh Bắc Cực
dành cho vùng nhiệt đới. Thỉnh thoảng, ta thoáng nhìn thấy, sau những hình
