XI
SÃO-PAULO
Một đầu óc tinh quái đã định nghĩa châu Mỹ là một xứ sở đã chuyển từ trạng
thái man dã sang suy thoái mà không biết đến văn minh. Chính xác hơn, có thể
áp dụng cái công thức ấy cho các thành phố của Tân Thế giới: chúng đi từ tươi
mát đến suy tàn mà không dừng lại bước cổ xưa. Một nữ sinh viên Brésil đã
trở về khóc với tôi sau chuyến du lịch đầu tiên sang Pháp: đối với cô, Paris có
vẻ bẩn thỉu, với những tòa nhà đen sạm. Trắng xóa và sạch là những tiêu chí
duy nhất cô có thể sử dụng để đánh giá một thành phố. Nhưng những siêu
thoát phi thời gian tính mà thế giới kiến trúc hùng vĩ mời gọi chúng ta, cuộc
sống không có tuổi vốn là đặc trưng của các đô thành tráng lệ nhất, đã trở
thành đối tượng cho chiêm ngưỡng và suy tưởng, chứ không còn đơn giản là
công cụ của chức năng đô thị - thì các thành phố châu Mỹ không bao giờ đạt
tới được. Trong các thành phố của Tân Thế giới, dù cho đó là New York,
Chicago hay São Paulo mà người ta hay so sánh với nó, không phải là sự thiếu
vắng các di tích đã khiến tôi phải chú ý; đây là thiếu vắng một nhân tố trong ý
nghĩa của chúng; ngược với những du khách châu Âu, thường dè bỉu vì họ đã
không có thêm một ngôi nhà thờ khác của thế kỷ thứ XIII để bổ sung vào danh
mục săn tìm của họ, tôi lấy làm vui thích được thích nghi với một hệ thống
không có kích thước về thời gian để giải đoán một hình thái văn minh khác.
Nhưng chính tôi lại rơi vào sai lầm đối nghịch: vì các thành phố ấy mới ra đời
và tìm thấy ý nghĩa tồn tại cùng sự biện minh của chúng từ sự mới mẻ đó, mà
tôi đã khó lòng tha thứ cho nó khi đã không giữ được sự mới mẻ như vậy. Ðối
với các thành phố châu Âu, đi qua các thế kỷ tạo nên phát triển; đối với các
thành phố châu Mỹ, đi qua năm tháng lại là suy thoái. Bởi chúng không chỉ
mới được xây dựng: chúng được xây dựng để tự làm mới lại cũng nhanh chóng
như chúng đã được xây dựng, nghĩa là được xây dựng tồi. Vào lúc mà những
khu phố mới được dựng lên, thì đấy mới chỉ gần như là những thành tố đô thị:
chúng quá sáng loáng, quá mới, quá vui để là đô thị. Đúng hơn là người ta nghĩ
đến một chợ phiên, một triển lãm quốc tế được dựng lên để dùng vài tháng.
