Vào năm 1935, người dân Paulo khoe rằng trong thành phố của họ trung
bình mỗi giờ xây dựng xong một ngôi nhà. Bấy giờ đó là những biệt thự; người
ta đoan chắc với tôi là giờ đây nhịp điệu vẫn y nguyên, nhưng là những tòa nhà
lớn. Thành phố phát triển nhanh đến mức không thể nào có được một bản đồ:
mỗi tuần lễ lại sẽ phải xuất bản lại. Thậm chí chừng như đi taxi đến một chỗ
hẹn được ấn định vài tuần lễ trước, ta có nguy cơ đến khu phố sớm hơn một
ngày. Trong những điều kiện như thế, gợi lại những kỷ niệm gần hai mươi năm
trước giống như ngắm một bức ảnh đã phai mờ. Ít ra nó cũng có thể có giá trị
tư liệu; tôi dốc cạn vốn liếng ký ức của tôi cho kho lưu trữ của thành phố.
Lúc đó người ta mô tả São Paulo là một xấu xí. Quả các khối nhà ở khu
trung tâm trông khoa trương và lỗi thời; vẻ bần cùng kiêu căng trong trang trí
của chúng càng thêm nghiêm trọng vì sự nghèo nàn của các tác phẩm lớn:
những pho tượng và dây hoa không phải bằng đá mà bằng thạch cao bôi quét
màu vàng để làm giả lớp gỉ đồng. Nhìn chung, thành phố trưng ra những dáng
vẻ trau chuốt và tùy tiện vốn là đặc trưng của những công trình xây dựng tồi
mà nhà kiến trúc đã buộc phải nhờ tới lớp nước sơn vừa để bảo vệ vừa để che
giấu bộ mặt thật.
Trong những công trình bằng đá, những dị hợm của phong cách 1890 có
phần được biện minh bởi trọng lực và mật độ của chất liệu: chúng nằm ở bình
diện phụ trợ. Còn ở đây, những chỗ lồi lên một cách công phu chỉ khiến ta nghĩ
tới những mụn nổi linh tinh trên da người hủi. Dưới những màu sắc giả, các
bóng đổ xuống đen hơn; những con phố chật hẹp khiến một lớp không khí quá
nóng không tạo được “môi trường” và gây cảm giác không thực, tựa như tất cả
những cái đó không phải là một thành phố, mà là một thứ công trình giả được
dựng lên để quay phim hay trình diễn trên sân khấu.
Ấy vậy mà, đối với tôi, São Paulo không bao giờ có vẻ xấu: đây là một
thành phố hoang dại, giống như tất cả các thành phố của châu Mỹ, có thể trừ
Washington, D.C., cái thành phố ấy chẳng hoang dã mà cũng chẳng bị thuần
phục, mà đúng hơn là bị bắt và chết rụi vì phiền muộn trong cái chuồng chằng
chịt những đại lộ mà Lefant đã nhốt nó. Còn São Paulo, hồi đó nó không bị
