đã nguội, người ta tiến hành việc đắp bột màu trắng - phấn hoặc tro - để làm
nổi bật các hoa văn chìm.
Để dành cho trẻ con, phụ nữ chế tác những pho tượng nhỏ thể hiện các nhân
vật hay các con vật, bằng mọi thứ nguyên liệu có được trong tay: đất sét, sáp,
hay những quả đậu khô mà họ chỉ cần tạo lại hình thù bằng cách nắn lại.
Ta còn thấy trong tay bọn trẻ con những bức bằng gỗ, thường được phủ lên
những lớp quần áo cũ, chúng dùng làm búp bê, trong khi những bức tượng nhỏ
khác, tuy cũng giống như vậy, lại được vài bà cụ già cất giữ cẩn thận dưới đáy
rổ của họ. Phải chăng đó là những đồ chơi, những pho tượng các vị thần hay là
tượng hình tổ tiên? Không thể nói rõ được trước những công dụng khác nhau
ấy, và càng khó hơn khi cùng một bức tượng nhỏ đôi khi có thể chuyển từ công
dụng này sang công dụng khác. Đối với một số tượng, hiện được đặt ở Bảo
tàng Nhân chủng học, ý nghĩa tôn giáo là không thể nghi ngờ vì có thể nhận ra
ở một bức chính là hình Bà mẹ Sinh đôi, bức tượng kia là Cụ già Nhỏ bé, vị
thần được phái xuống trần gian và bị ngược đãi bởi những con người mà sau
đó ông ta trừng phạt, trừ gia đình duy nhất đã cưu mang ông. Mặt khác, sẽ là
quá dễ dàng để cho rằng việc bỏ các santos cho bọn trẻ con là một dấu hiệu
sụp đổ của một tín ngưỡng thờ cúng; bởi tình trạng này, ít rõ ràng đến thế đối
với chúng ta, từng được Boggiani mô tả chính xác cũng bằng chính những từ
ngữ như vậy 40 năm trước, và sau ông 10 năm là Fritch; các quan sát 10 năm
sau của tôi cũng nói đến tình trạng đó; một điều kiện kéo dài không thay đổi
trong 50 năm, theo một nghĩa nào đó, hẳn phải là bình thường; cần phải tìm lời
giải thích cho hiện tượng đó, ít phần hơn ở trong một sự tan rã - vả chăng là
chắc chắn - của các giá trị tôn giáo, mà nhiều hơn là ở trong một cách thức phổ
biến hơn mà chúng ta có xu hướng không tin là có, trong việc xem xét các mối
quan hệ giữa cái linh thiêng và cái trần tục. Sự đối nghịch giữa các từ ngữ đó
không hề là tuyệt đối, cũng không hề liên tục, như người ta vẫn thường muốn
khẳng định.
