người Eyiguayegui tự coi mình như là một Atlante
khác không chỉ bằng đôi
vai và hai bàn tay, mà bằng toàn bộ bề mặt cơ thể mình, đã là nơi nương dựa
cho cả một vũ trụ được tạo dựng quá vụng về. Có phải nên hiểu tính chất đặc
biệt của nghệ thuật Caduveo trong ý nghĩa là qua đó con người từ chối làm một
thứ ánh xạ của hình ảnh thánh thần?
Nhìn những mô típ hình thang ngang, đường xoắn ốc hay cuộn theo đường
khoan mà nghệ thuật Caduveo dường như rất ưa chuộng, không thể không nghĩ
tới lối baroq Tây Ban Nha, những mẩu thép tôi và những miếng giả cẩm thạch
của nó. Phải chăng chúng ta đứng trước một kiểu thức chất phác vay mượn từ
những kẻ xâm lược. Chắc chắn là các thổ dân đã tiếp nhận các chủ đề, và
chúng ta biết có những ví dụ về việc này. Khi họ xuống thăm chiếc chiến hạm
đầu tiên của phương Tây, chạy trên sông Paraguay năm 1857, thì ngày hôm sau
các thủy binh tàu Maracanha đã nhìn thấy họ thân thể vẽ đầy những mô típ
hình mỏ neo; một thổ dân thậm chí còn vẽ lên toàn bộ phần bán thân của mình
một bộ quân phục sĩ quan được tái hiện hoàn hảo, với những chiếc khuy áo,
những chiếc lon, thắt lưng và những vạt áo đuôi tôm bên dưới. Tất cả những gì
mà hiện tượng này chứng minh, đó là người Mbaya đã từng có tục vẽ lên cơ
thể và trong nghệ thuật này họ đã đạt được sự khéo léo tuyệt đỉnh. Vả chăng,
dù có hiếm hoi ở châu Mỹ tiền Colomb, lối vẽ đường cong của họ có những
nét tương đồng với những tư liệu khảo cổ khai quật được ở những nơi khác
nhau trên lục địa, một vài cái đã có trước khi người ta khám phá ra được chúng
nhiều thế kỷ: Hopewell trong thung lũng Ohio, và đồ gốm sứ caddo mới đây
trong thung lũng Mississipi; Sartarem và Marajo ở cửa sông Amazone và
Chavin ở Pérou. Chính sự phân tán này cũng là một dấu hiệu về tính chất cổ
xưa của chúng.
Bài toán đích thực nằm ở chỗ khác. Khi nghiên cứu các hình vẽ Caduveo,
nổi bật một nhận xét: tính độc đáo của chúng không nằm trong những mô típ
sơ đẳng, thường khá đơn giản để có thể được sáng tác một cách độc lập hơn là
vay mượn (và hẳn cả hai cách đã song song tồn tại): nó đến từ cái lối các mô
típ đó được phối hợp với nhau, nó nằm ở tầm kết quả, ở tầm tác phẩm hoàn tất.
Ấy thế mà các cách thức phối trí lại tinh xảo và có hệ thống đến mức chúng
