tượng và đường trục của hình vẽ mà nó biểu hiện. Nhưng, để đi tới kết luận ấy,
ta bắt buộc phải vượt qua bình diện phân tích phong cách học. Để hiểu được
kiểu thức của các con bài, thì chỉ xem xét hình vẽ của chúng là chưa đủ, còn
phải xét xem chúng nhằm mục đích gì. Vậy nghệ thuật Caduveo nhằm phục vụ
điều gì?
Chúng ta đã trả lời một phần cho câu hỏi đó, hay đúng hơn, thổ dân đã trả
lời hộ ta. Những hình vẽ trên mặt người trước hết ban cho cá nhân tư cách là
một con người; chúng thực hiện bước chuyển từ tự nhiên sang văn hóa, từ con
vật “ngốc nghếch” sang con người văn minh. Tiếp đó, do khác biệt về kiểu
thức và cách phối trí tùy các đẳng cấp, chúng biểu thị tôn ty trật tự của các quy
chế trong một xã hội phức tạp. Như vậy, chúng có một chức năng xã hội.
Dù nhận xét đó có quan trọng đến đâu, nó cũng chưa đủ để giúp ta hiểu
được những tính chất độc đáo của nền nghệ thuật thổ dân; nhiều lắm là nó giải
thích cho chúng ta lý do tồn tại của nền nghệ thuật ấy. Vậy nên cần tiếp tục
phân tích cấu trúc xã hội. Người Mbaya chia thành ba đẳng cấp; mỗi đẳng cấp
bị chế ngự bởi những mối bận tâm về nghi thức. Đối với các nhà quý tộc và ở
mức độ nào đó, đối với các chiến binh, vấn đề chủ yếu là uy thế. Những mô tả
xưa cho ta thấy họ cứ như bị chết cứng trong mối lo giữ thể diện, không bị
cách và nhất là không kết hôn mà không môn đăng hộ đối. Một xã hội như vậy
hẳn là bị đe dọa bởi mối họa chia tách. Hoặc do ý muốn, hoặc do tất yếu, mỗi
đẳng cấp có xu hướng tự khép kín lại, dù có tổn hại cho sự cố kết của toàn bộ
xã hội. Đặc biệt, chế độ nội hôn trong các đẳng cấp và việc phát triển sắc thái
tôn ty hẳn phải có ảnh hưởng xấu tới những khả năng liên kết phù hợp với
những nhu cầu cụ thể của đời sống tập thể. Chỉ có như vậy mới giải thích được
cái nghịch lý của một xã hội chống đối lại việc sinh đẻ, để tránh nguy cơ hôn
nhân không môn đăng hộ đối trong nội bộ, đã đi tới chỗ thực hành cái chủ
nghĩa phân biệt chủng tộc đảo ngược là thu nạp một cách có hệ thống những kẻ
thù hay những người ngoại lai.
Trong những điều kiện như vậy, quả là có ý nghĩa khi ta gặp trên những
vùng biên giới tận cùng của lãnh địa rộng lớn do những người Mbaya kiểm
