họ trở về gặp những người sống thì cũng là theo từng lúc cách quãng và trong
những dịp được ấn định trước. Và việc viếng thăm của họ là tốt lành, những
người chết sẽ phù hộ, đảm bảo cho các mùa vụ xoay vòng đều đặn, ruộng vườn
màu mỡ, và phụ nữ được mắn đẻ. Mọi việc diễn ra cứ như có một hợp đồng đã
được ký kết giữa những ngưi chết và những người sống: đổi lấy việc thờ cúng
hợp lẽ được dành cho họ, những người chết ở lại thế giới bên kia và những
cuộc gặp gỡ định kỳ giữa hai nhóm người bao giờ cũng được chế ngự bởi sự
quan tâm đối với lợi ích của những người sống. Một chủ đề văn học dân gian
phổ cập biểu thị rõ công thức này; đó là chủ đề người chết biết ơn. Một nhân
vật nhà giàu mua lại một xác chết mà các chủ nợ không cho chôn cất. Ông ta
xây một nấm mồ cho người chết. Người chết về báo mộng cho ân nhân của
mình và hứa sẽ giúp cho ông ta làm ăn tấn tới với điều kiện là lời lãi thu được
phải chia đều cho hai bên. Quả nhiên, nhân vật nhà giàu nhanh chóng được
một công chúa yêu do ông ta đã cứu nàng thoát khỏi nhiều phen nguy hiểm với
sự giúp đỡ của người bảo trợ siêu nhiên. Ông ta có tận hưởng hạnh phúc cùng
người chết? Nhưng công chúa có phép thuật: nàng nữa là đàn bà, nữa là rồng
hay rắn. Người chết đòi quyền lợi của mình, nhân vật nhà giàu đồng ý và
người chết thỏa mãn trước hành động trung thực, đó chịu từ bỏ phần được chia
đầy ranh mãnh của mình, trao cho nhân vật nhà giàu một người vợ được phục
hoàn thành người.
ó một quan niệm đối nghịch với quan niệm trên, cũng được minh họa bởi
một chủ đề văn học dân gian mà tôi muốn gọi là: chàng hiệp sỹ bạo gan. Nhân
vật không giàu mà nghèo. Tất cả tài sản của anh ta chỉ có một hạt lúa mì và
nhờ tài khéo léo, anh ta đổi lấy được một con gà trống, rồi một con lợn, một
con bò, rồi một xác chết, mà cuối cùng anh ta đem đổi lấy một công chúa còn
sống. Ở đây, người ta thấy người chết là đối tượng, chứ không còn là chủ thể
nữa. Thay vì là một đối tác mà người ta cùng thương lượng, đây là một công
cụ mà người ta sử dụng trong một cuộc đầu cơ, trong đó có dối trá và gian xảo.
Một vài xã hội ứng xử với người chết theo kiểu này. Họ không để cho người
chết yên nghỉ, họ huy động những người chết: đôi khi triệt để, như trong
trường hợp tục ăn thịt người hay thịt xác chết khi cơ sở là tham vọng chiếm
lĩnh được những phẩm chất và sức mạnh của người đã chết; cũng có khi một
