Cuối cùng, nếu vị Chủ tể con đường, cũng theo cách như ông bari, có thể
biến mình thành con thú, thì không bao giờ ông ta biến thành báo ăn thịt người,
tức là kẻ đi đòi - trước khi bị người ta giết chết - khoản mori của người chết
đối với người sống. Ông ta biến thành những con vật cung cấp nguồn dinh
dưỡng: chim vẹt đỏ hái quả trên cây, chim ưng có mào bắt cá, hoặc con heo
vòi, thịt làm thức ăn cho bộ lạc. Ông bari bị các hồn ma ám, ông
aroettowaraare thì hy sinh thân mình để cứu con người. Ngay cả sự thần khải
gọi ông thực hiện chức năng của mình cũng thật đau lòng: người được lựa
chọn tự nhận ra mình bằng cái mùi đeo đuổi ông ta; hẳn là muốn nói đến cái
mùi hôi trùm lên cả làng trong những tuần lễ an táng tạm thời xác chết ngay sát
mặt đất, ở giữa bãi khiêu vũ, nhưng lại được gán cho một nhân vật huyền
thoại, gọi là aije. Đây là một con quái vật ở những vùng nước sâu, gớm chiếc,
hôi hám và thân mật, hiện lên với người được chọn và vuốt ve ông ta. Cảnh
này được nhại lại trong các lễ tang bởi những người trai trẻ trát đầy bùn ôm
chầm lấy nhân vật ăn mặc hóa thân cho linh hồn người vừa chết. Người thổ
dân quan niệm về aije dưới một hình thù khá rõ để có thể thể hiện trên tranh
vẽ; và họ cũng gọi những nhạc cụ hình thoi bằng đúng cái tên đó, thứ nhạc cụ
khi lúc lắc phát ra những âm thanh báo hiệu con vật nhô lên, và bắt chước
tiếng kêu của nó
Sau những chuyện đó, chẳng có gì đáng ngạc nhiên khi các lễ tang kéo dài
nhiều tuần: bởi chúng có những chức năng rất khác nhau. Trước hết, chúng ở
trên hai bình diện mà chúng ta vừa phân biệt. Nhìn từ quan điểm cá nhân, mỗi
người chết là dịp cho một vụ phân xử giữa thế giới vật chất và xã hội. Các thế
lực thù địch hợp thành thế giới thứ nhất đã gây một tổn hại cho thế giới thứ hai
và tổn hại đó phải được bù đắp: đó là vai trò của cuộc đi săn tang lễ. Sau khi đã
được trả thù và được chuộc tội bởi tập thể những người đi săn, người chết phải
được gia nhập xã hội các linh hồn. Đó là chức năng của nghi lễ roiakuriluo,
màn đồng ca tang lễ lớn mà tôi sắp may mắn được tham dự.
Trong làng Bororo, có một thời điểm trong ngày mang tầm quan trọng đặc
biệt: đó là lúc đêm buông xuống. Ngay khi trời tối, người ta nhóm một đống
lửa lớn trên bãi khiêu vũ, nơi các thủ lĩnh của các thị tộc đến tụ tập: một viên
