gánh nặng đó cho đến mệt lã, phải để cho một đối thủ giành lấy. Màn diễn
không còn vẻ huyền bí ban đầu nữa: đây là một thứ lễ hội trong đó đám thanh
niên phô trương sức mạnh cơ bắp của mình trong một khung cảnh đầy mồ hôi,
những cú xô đẩy và những lời bỡn cợt. Ấy vậy mà, trò chơi này mà ta biết
được các dị bản chế tục ở các cư dân có họ hàng - như trò chơi chạy thi tới gốc
củi của người Gé trên cao nguyên Brésil - ở đây mang đầy đủ nhất ý nghĩa tôn
giáo của nó: trong một cảnh lộn xộn vui vẻ, người thổ dân có cảm giác đang
vui đùa với những người chết và thắng họ vì đã giành được quyền còn sống.
Sự đối nghịch lớn này giữa những người chết và những người sống thể hiện
trước hết ở việc phân chia dân trong làng, trong các buổi lễ, thành các diễn
viên và các khán giả. Nhưng các diễn viên tối ưu là những người đàn ông,
được che chở bởi sự bí mật của ngôi nhà cộng đồng. Như vậy phải nhận ra ở
bình diện làng một ý nghĩa sâu sắc hơn ý nghĩa mà ta đã dành cho nó trên bình
diện xã hội. Nhân dịp các tang lễ, mỗi phân nửa lần lượt giữ vai trò những
người sống hay những người chết bên này đối với bên kia, nhưng cái trò chơi
đung đưa này phản ánh trong đó một trò chơi khác mà các vai trò được giao
phó một lần cho mãi mãi: bởi những người đàn ông họp thành phường hội
trong ngôi nhà baitemanageo là biểu tượng của xã hội các linh hồn, trong khi
những túp lều ở vòng quanh, là tài sản của những người phụ nữ bị loại ra khỏi
nghi lễ thiêng liêng nhất, và có thể nói, là những nữ khán giả theo số phận, tạo
thành cử tọa những người sống và chốn an bài dành cho họ.
Ta thấy thế giới siêu nhiên tự nó cũng là kép, bởi nó bao gồm lãnh địa của
người thầy cúng và lãnh địa của người phù thủy. Ông này là chủ tể của các sức
mạnh trên trời và ngầm dưới đất, tính từ tầng trời thứ mười (người Bororo tin
là có nhiều tầng trời, xếp chồng lên nhau - cho tận đáy sâu trong lòng quả đất;
những sức mạnh ông ta kiểm soát - và phụ thuộc vào chúng - được sắp xếp
theo một trục thẳng đứng trong lúc người thầy cúng, chủ tể con đường của các
linh hồn, chủ trì đường trục nằm ngang nối đông với tây, nơi có hai ngôi làng
của những người chết. Song, rất nhiều dấu hiệu lại thiên về chứng minh cho
nguồn gốc Tugaré bất di bất dịch của ông bari, nguồn gốc Cera của ông
aroettowarasre, khiến ta nghĩ rằng việc chia thành hai phân nửa cũng là biểu
