I
KHỞI HÀNH
Tôi vốn ghét các chuyến viễn du và những nhà thám hiểm. Vậy mà giờ đây
tôi lại đang chuẩn bị kể lại các chuyến viễn du của mình. Quả thật, tôi đã mất
biết bao thời gian để đi tới cái quyết định đó! Mười lăm năm đã trôi qua kể từ
khi tôi rời khỏi Brésil lần cuối cùng và trong tất cả những năm tháng dài ấy tôi
thường có dự định bắt tay vào viết cuốn sách này; mỗi lần, một cảm giác hổ
thẹn và chán ngán lại ngăn tôi. Sao nào? Liệu có nên thuật lại tỉ mỉ bao nhiêu
chi tiết nhạt nhẽo, bao nhiêu sự biến vô nghĩa? Phiêu lưu mạo hiểm không có
chỗ đứng trong nghiệp vụ của một nhà dân tộc học; nó chỉ là một khổ nạn của
nghề nghiệp ấy, nó đè lên cái công việc cần có hiệu quả ấy gánh nặng của
nhiều tuần lễ, nhiều tháng trời bỏ phí dọc đường đi; của những giờ vô công rồi
nghề trong lúc người cung cấp tư liệu lẩn đi đâu mất; gánh nặng của cơn đói,
của mệt nhọc, đôi khi là của bệnh tật; và bao giờ cũng thế, gánh nặng của hàng
nghìn công việc lao dịch ấy vốn gặm nhấm ngày tháng một cách vô bổ và biến
cuộc sống nguy hiểm giữa cánh rừng nguyên thủy thành ra chẳng khác gì một
cuộc sống phục dịch lính tráng. Dù có bỏ ra bao nhiêu nỗ lực cùng những chi
phí vô ích để đạt tới được mục tiêu của các công trình nghiên cứu, thì điều đó
cũng chẳng đem lại được chút giá trị nào cho cái đúng ra phải được coi là khía
cạnh tiêu cực trong nghề nghiệp của chúng tôi. Những sự thật chúng tôi đi tìm
kiếm ở những nơi xa xôi đến như vậy chỉ có giá trị khi chúng đã được tẩy đi
lớp đá bọc ấy. Chắc chắn, người ta có thể dành sáu tháng cho một chuyến đi
chịu đựng thiếu thốn và mệt nhọc ghê gớm cho công việc sưu tập (vốn chỉ mất
vài ngày, đôi khi vài tiếng đồng hồ) một huyền thoại chưa từng được biết đến,
một quy tắc lễ cưới mới lạ, một bản danh sách đầy đủ các thị tộc, nhưng còn
cái thứ hồi ức phế thải như thế này: “Lúc 5 giờ 30 sáng, tôi tiếng vào vùng
cảng Récife
trong lúc đàn chim mòng biển kêu ríu rít và cả một đoàn thuyền
đông đảo của những lái buôn các loại hoa quả lạ chen chúc nhau dọc theo các
mạn tàu”, một kỷ niệm nghèo nàn đến vậy liệu có đáng để tôi phải nâng bút
ghi lại chăng?
