Tuy nhiên, cái kiểu chuyện kể đó lại thu được một sự ưa chuộng cho đến
nay tôi vẫn không sao giải thích nổi. Vùng Amazone, xứ Tây Tạng và châu Phi
tràn ngập các hiệu sách dưới dạng những cuốn sách du lịch, những tập báo cáo
viễn du và những cuốn album ảnh trong đó sự quan tâm gây ấn tượng chế ngự
quá mức khiến người đọc khó có thể thấy được giá trị của chứng cứ được cung
cấp. Còn lâu tinh thần phê phán của người đọc mới được thức tỉnh, anh ta luôn
đòi hỏi nhiều hơn nữa, anh ta nuốt chửng những khối lượng khổng lồ loại thức
ăn đó. Giờ đây, thám hiểm là một nghề, cái nghề không phải như người ta có
thể hình dung, nhằm phát hiện những thực tế còn chưa được biết tới qua nhiều
năm dài chăm chỉ nghiên cứu, mà là đi qua rất nhiều kilomet và thu thập những
cuốn phim chiếu hình tĩnh hay động, càng được ưa thích nếu có màu, nhờ có
chúng, trong nhiều ngày liền, người ta có thể thu hút đầy hội trường một đám
đông khán thính giả, với những người này những câu chuyện nhạt nhẽo, tầm
thường tựa như biến đổi một cách thần kỳ thành những khám phá phát hiện chỉ
bởi là thay vì tách bóc được chúng tại chỗ thì các diễn giả đã thần thánh hóa
chúng bằng một chặng đường đi dài hai mươi kilomet.
Thử hỏi chúng ta nghe được gì trong những cuộc hội thảo ấy và đọc được gì
trong những cuốn sách ấy? Những thứ lặt vặt mang về được trong những chiếc
hòm, những chuyện nhăng nhít của con chó nhỏ trên tàu, và trộn lẫn vào các
giai thoại là những mẩu thông tin nhạt nhẽo, đã kéo lê từ nửa thế kỷ này trong
tất cả các sách giáo khoa, và với một mức độ trâng tráo hiếm thấy, song lại
tương ứng với sự ngây thơ và dốt nát của những người tiêu thụ, không hề ngần
ngại được trưng ra như là một chứng cứ, nói thế nào nhỉ, như một phát hiện
độc đáo. Chắc chắn là có những ngoại lệ và mỗi thời kỳ đều có những nhà du
hành trung thực, trong số những người ngày nay được công chúng yêu mến, tôi
sẵn sàng nêu tên một hay hai người. Mục đích của tôi không phải là tố cáo
những việc lừa dối hoặc trao tặng các chứng chỉ mà đúng hơn là để hiểu được
một hiện tượng tinh thần và xã hội, rất đặc biệt đối với nước Pháp và xuất hiện
mới đây, ngay cả ở chỗ chúng tôi.
