những cảnh mới. Mọi việc diễn ra cứ như là các chuyên gia ở bên kia Đại Tây
Dương tìm cách áp đặt cho châu Mỹ của thổ dân cái nông cạn là đặc trưng của
lịch sử đương đại của Tân Thế giới.
Những quan điểm ấy đã bị đảo lộn bởi những khám phá đã đẩy lùi đáng kể
thời điểm con người thâm nhập vào lục địa. Chúng ta biết rằng ở đó họ đã biết
đến và săn bắt một hệ động vật ngày nay đã biến mất: con đười, voi ma-mút,
lạc đà, ngựa, bò rừng cổ đại, linh dương; cùng với xương của chúng, người ta
tìm thấy vũ khí và dụng cụ bằng đá của con người. Sự hiện diện của một vài
trong số những động vật ấy ở những địa điểm như thung lũng Mexico đòi hỏi
những điều kiện khí hậu rất khác biệt với những điều kiện đang chiếm ưu thế
hiện nay và phải qua nhiều thiên niên kỷ mới biến đổi. Việc sử dụng tia phóng
xạ để xác định niên hạn của các di vật khảo cổ học đã cho ta những chỉ dẫn
theo cùng một hướng. Như vậy phải thừa nhận là con người đã có mặt ở châu
Mỹ ít nhất cũng đã 20.000 năm; ở một số điểm, họ đã trồng cây ngô từ hơn
3.000 năm. Ở vùng Bắc Mỹ, người ta đã gặp thấy rải rác khắp nơi những di
tích cổ từ 10.000 đến 12.000 năm. Đồng thời, niên hạn của những khu di chỉ
khảo cổ chủ yếu của lục địa, có được bằng cách đo phóng xạ các phế thải của
chất cácbon, đã cho thấy là chúng sớm hơn từ 500 đến 1.500 năm, so với
những gì mà trước đó người ta giả định. Giống như những bông hoa giấy của
người Nhật bị nén chặt lại nở bung ra khi bỏ chúng xuống nước, lịch sử tiền-
Colomb của châu Mỹ đột nhiên đạt tới tầm vóc còn chưa đủ của nó.
Duy có điều, từ thực tế này chúng ta đứng trước một khó khăn trái ngược
với khó khăn mà các tiền bối đã gặp phải: làm thế nào lấp đầy được những thời
kỳ mênh mông ấy? Chúng ta hiểu rằng những chuyển động của khối cư dân mà
tôi đã thử vẽ lại trên đây chỉ nằm trên bề mặt, và rằng những nền văn minh lớn
của Mexico hay của dãy núi Andes đã có một cái gì đó trước chúng. Ở Pérou
và trong nhiều vùng khác nhau ở Bắc Mỹ, người ta đã phát hiện ra những dấu
vết của những cư dân đầu tiên: những bộ lạc không làm nông nghiệp, tiếp theo
đó là những xã hội làng xã và làm vườn, nhưng còn chưa biết đến cây ngô
cũng như nghề gốm; tiếp đó xuất hiện những nhóm người làm nghề chạm khắc
trên đá và chế tác các kim loại quý, theo một phong cách tự do hơn và nhiều
