Sự kết thúc của một nền văn minh, bước khởi đầu của một nền văn minh
khác, việc đột nhiên thế giới của chúng ta phát hiện ra rằng có lẽ nó đã trở nên
quá bé nhỏ đối với những con người sống ở đó, những thực tế ấy tuyệt nhiên
không phải do những con số, những bản thống kê và những cuộc cách mạng đã
khiến cho tôi cảm thấy có thể sờ mó được chúng mà là do từ câu trả lời, nhận
được qua điện thoại cách đây mấy tuần lễ, giữa lúc tôi đang thích thú với ý
nghĩ - mười lăm năm sau - gặp lại thời thanh xuân của mình nhân dịp có cuộc
viếng thăm mới đến đất nước Brésil: bất kể thế nào, tôi cũng cần phải giữ một
chỗ trên tàu trước bốn tháng.
Tôi, kẻ đã tưởng tượng rằng, từ khi thiết lập các dịch vụ hàng không dành
cho hành khách đi lại giữa châu Âu và vùng Nam Mỹ thì chỉ còn những anh
chàng lập dị hiếm hoi mới dùng đến tàu thủy. Than ôi! Quả là còn quá ảo
tưởng khi ngỡ rằng sự xâm nhập của một thành tố này sẽ loại bỏ một thành tố
khác. Việc biết đến bầu trời không khiến cho biển tìm lại được sự bình lặng
của nó, cũng như những dãy nhà chia lô trên vùng Côte d’ Azur
không trả lại
cho chúng ta những khu ngoại ô làng mạc của Paris.
Nhưng giữa những chuyến vượt biển tuyệt vời thời năm 1935 và chuyến
vượt biển mà tôi vội vã từ chối, vào năm 1941, có một chuyến khác mà tôi
cũng chẳng hề nghi ngờ là về điểm nào đó nó sẽ là biểu tượng của những thời
đại tương lai. Sau ngày đình chiến
, mối quan tâm bè bạn của Robert H. Lowie
và A. Métraut dành cho các công trình dân tộc học của tôi cộng với tinh thần
cảnh giác của họ hàng thân thuộc cư trú ở Hoa Kỳ, đã giúp tôi có một lời mời
tới thăm Học viên Nghiên cứu Xã hội học ở New York, trong khuôn khổ kế
hoạch cứu nguy cho các nhà bác học châu Âu bị đe dọa bởi cuộc chiếm đóng
của phát xít Đức do Quỹ Rockefeller xướng lập. Cần phải đi đến đó nhưng mà
bằng cách nào? Ý nghĩ đầu tiên của tôi đã là định đến Brésil để tiếp tục các
công việc nghiên cứu của mình trước chiến tranh. Trong tầng trệt nhỏ hẹp ở
thành phố Vichy
, nơi có trụ sở của Đại sứ quán đã diễn ra một màn kịch ngắn
nhưng bi thảm đối với tôi, khi tôi tới đó xin gia hạn hộ chiếu. Đại sứ Luis de
Souza-Dantas, người tôi rất quen biết và ông cũng sẽ làm như vậy dù cho tôi
có không quen biết ông, đã giơ cao con dấu lên chuẩn bị đóng vào tấm hộ
