khốn khổ chắc chắn sắp bị diệt vong, chỉ còn có mỗi việc là lo bắt chấy rận và
ngủ, cho mình được có mặt cùng họ và thành cộng hay thất bại của công trình
tùy thuộc ở tính khí thất thường của họ? Khi thái độ của thổ dân rõ ràng là xấu,
như trường hợp ở Campos Novos, thì tình thế trở nên thật tệ: người Anh-điêng
thậm chí không chịu để cho ta nhìn thấy; không hề báo trước, họ biến mất
nhiều ngày liền, đi săn bắn hay hái lượm đâu đó. Hy vọng có được một sự gần
gũi với họ đã phải trả bằng một cái giá đắt, ta chờ đợi, đi đi lại lại, loanh
quanh; ta đọc lại những bản ghi chép cũ, chép lại, cắt nghĩa chúng; hoặc nữa,
ta tự bày ra cho mình một công việc tỉ mẩn và vô bổ, một bức tranh trào phúng
thật sự của nghề nghiệp, như đi đo khoảng cách giữa các bếp ăn hoặc lần lượt
thống kê từng chiếc một số cành cây được dùng để dựng những túp lều nay đã
bỏ hoang.
Nhất là, ta tự hỏi: ta đến đây để làm gì nhỉ? Hi vọng gì? Mục đích gì? Một
cuộc điều tra dân tộc học đúng ra là gì vậy? Có phải cũng chỉ là thực hiện một
cách bình thường một nghề nghiệp giống như các nghề nghiệp khác, chỉ có chỗ
khác duy nhất là văn phòng h thí nghiệm nằm cách xa nhà đến nhiều kilomet?
Hay đây là hậu quả của một lựa chọn căn bản, đòi hỏi đặt lại vấn đề cả cái hệ
thống trong đó ta đã sinh ra và lớn lên? Tôi rời nước Pháp vậy mà chẳng mấy
chốc đã năm năm, tôi đã bỏ ngạch giáo sư đại học của mình, trong thời gian
đó, các bạn đồng học khôn ngoan hơn đã leo lên các bậc thang của Viện Đại
học; những người; giống như tôi ngày trước, nghiêng về hoạt động chính trị
giờ đây đã trở thành nghị sĩ, chẳng bao lâu nữa thành bộ trưởng. Còn tôi, tôi
lang thang trên các sa mạc đuổi theo những phế thải nhân quần. Vậy là ai hay
điều gì đã xui khiến tôi làm nổ tung dòng chảy bình thường của cuộc đời tôi?
Có phải là một âm mưu, một lối quanh co khôn khéo nhằm để cho tôi có thể
quay trở lại cái nghề của mình với lợi thế mới, và những cái ấy sẽ có giá? Hay
quyết định của tôi là biểu hiện một xung khắc sâu sắc đối với cái nhóm xã hội
của tôi mà bất kể thế nào tôi cũng muốn ngày càng tách biệt? Thật nghịch lý
một cách kỳ lạ thay vì mở ra cho tôi một thế giới mới, cuộc sống phiêu lưu của
tôi lại phục hồi cho tôi cái thế giới cũ, còn cái thế giới mà tôi mong ước thì cứ
tan biến đi trong tay tôi. Những con người và những cảnh quan tôi quyết định
ra đi để chiếm lĩnh, đến khi có được lại mất hết ý nghĩa tôi từng mong ước biết
