hủy và sửa lại đến mức trông vẻ già nua khó tả của chúng thật không còn làm
sao đoán ra được tuổi của chúng nữa. Tôi tự thấy mình là vậy đó, là du khách,
là nhà khảo cổ không gian, mãi đi tìm cách tái lập lại cái xa lạ nhờ những mẩu
vụn và những tàn tích mà nào có được.
Vậy rồi, thật xảo quyệt, ảo ảnh bắt đầu giăng bẫy. Tôi muốn được sống vào
thời của những chuyến du hành đích thực, khi một quang cảnh còn chưa bị làm
hỏng, bị ô nhiễm và bị nguyền rủa, hiện ra cho ta trong tất cả vẻ huy hoàng
lộng lẫy của nó; không phải tự mình vượt qua cái tường vây này, mà được như
Bernier, Tavornier, Manucci… Một khi đã khởi động, thì cái trò ước đoán
chẳng còn có điểm kết thúc. Khi nào thì phải đi thăm Ấn Độ, thời kỳ nào thì
việc nghiên cứu về những người man di ở Brésil có thể mang lại sự thỏa mãn
thuần khiết nhất, giới thiệu được họ dưới hình thái ít bị biến chất nhất? Có phải
là nên đến Rio vào thế kỷ thứ XVIII cùng với Bougainville, hay là vào thế kỷ
XVI cùng với Léry và Thevet thì hay hơn? Mỗi khoảng thời gian dài lùi lại cho
phép tôi cứu vãn được một tập tục, có thêm được một lễ hội, được chia sẻ một
tín ngưỡng bổ trợ. Nhưng tôi quá biết các văn bản để hiểu rằng tự tước đi của
mình một thế kỷ thì cũng là cùng lúc tôi chối từ những thông tin và những điều
kỳ lạ có thể làm giàu cho suy tưởng của mình. Và đây, trước mặt tôi, cái vòng
tròn không thể vượt qua: các nền văn hóa của con người càng ít có điều kiện
giao lưu với nhau và do vậy mà bị biến chất qua tiếp xúc với nhau bao nhiêu,
thì các sứ giả tương ứng của chúng lại càng ít có khả năng nhận ra tính phong
phú và ý nghĩa của sự đa dạng ấy bấy nhiêu. Rốt cuộc, tôi là tù binh của một
tình trạng nước đôi: lúc thì là một du khách xưa cũ, đối mặt với một quang
cảnh phi thường mà - anh ta chẳng hiểu được chút gì hay gần như vậy, còn tệ
hơn, chỉ khiến anh ta chế giễu và chán ngấy nữa là nó mang tới cái cảm giác
nực cười và chán ngán; lúc thì là du khác hiện đại, chạy theo những tàn tích
của một thực tại đã biến mất. Trên cả hai bức tranh đó, tôi đã thua, và thua
nhiều hơn là người ta tưởng: bởi tôi, người đang rên rỉ trước những hình bóng,
có phải tôi là kẻ dửng dưng với cái quang cảnh thực đang hiển hiện vào lúc
này, mà để quan sát được nó thì mức độ nhân văn của tôi vẫn còn thiếu cảm
quan cần thiết? Vài trăm năm nữa, cũng tại chính nơi này đây, một du khách
khác, cũng thất vọng như tôi, sẽ khóc than sự biến mất của những gì lẽ ra tôi đã
