vì sao cứ mỗi lần nhớ tới Brésil là tôi liền nghĩ ngay đến một mùi hương được
đốt cháy.
Những hình ảnh ấy, được quay nhìn lại trong quá vãng như vậy, đối với tôi
không còn là quá tùy tiện. Tôi đã ngộ ra rằng sự thật của một cảnh huống
không nằm trong việc quan sát nó hằng ngày, mà là trong sự tinh lọc kiên trì và
được cắt nhỏ ra mà mùi hương không rõ ràng có thể khiến tôi muốn đem biến
thành thực hành, dưới dạng một trò chơi chữ tự phát, truyền tải một bài học
biểu trưng mà thậm chí tôi không nói rõ được thành lời. Còn thua cả một đoạn
đường đi, thám hiểm là một cuộc khai quật: một khung cảnh thoáng qua, một
góc thiên nhiên, một suy ngẫm bất chợt, chỉ cho phép hiểu và giải đoán những
viễn ảnh còn nghèo nàn hơn nhiều.
Vào thời điểm đó, lời hứa ngông cuồng của Bouglé liên quan đến những
người Anh-điêng đặt ra cho tôi những vấn dề khác. Ông ta lấy ở đâu ra niềm
tin rằng São Paulo là một thành phố của thổ dân, ít nhất là với khu ngoại ô của
nó. Hẳn là ông ta nhầm với Mexico City hoặc Tégucigalpa. Cái ông triết gia
ngày trước từng viết một tác phẩm về Chế độ các đẳng cấp ở Ấn Độ mà không
hề có giây phút nào tự hỏi liệu có phải tốt hơn là đi tới tận nơi đó để nhìn thấy
trước đã (“trong dòng chảy của những biến cố, thì chính các thiết chế nổi rõ
lên”, ông đã tuyên bố như vậy một cách cao ngạo trong lời tựa của cuốn sách
vào năm 1927) ông ta không nghĩ rằng tình trạng của các thổ dân phải có một
tiếng vang đáng kể trong điều tra dân tộc học. Vả chăng ai cũng biết ông không
phải là người duy nhất, trong số các nhà xã hội học chính thức, đã biểu lộ thái
độ lãnh đạm như vậy, mà những hình mẫu còn sống sót nhãn tiền.
Dù thế nào chăng nữa bấy giờ chính tôi cũng quá dốt nát để không nhận lấy
những ảo tưởng thuận lợi đến như vậy cho dự định của tôi; lại thêm về chuyện
này thì cả Georges Dumas có những khái niệm mơ hồ chẳng kém: ông biết
vùng nam Brésil vào thời công cuộc tiêu diệt những người Anh-điêng còn chưa
kết thúc; và nhất là, xã hội của những nhà độc tài, đám địa chủ và các Mạnh
Thường Quân mà ông thích thú trong đó đã chẳng cung cấp cho ông được chút
hiểu biết gì về đề tài này.
