kiểm để cho hợp với bản thể. Ông cho bên Phật nói cái tính thấy ở chỗ linh
minh của sự tri giác vận động là cái tính khí chất, mà bên Nho gọi tính là
cái thấy ở chỗ tốt trong cái tri giác linh minh, cái ấy mới là cái tính nghĩa lý,
Hoàng Lê Châu nói rằng: “Phàm cái thể của tai, mắt, miệng, là cái chất; sự
trông, nghe, nói, động, là cái khí. Sự trông, nghe, nói, động lưu hành mà
không mất cái phép, ấy là tính; lưu hành mà có quá và bất cập là cái thiên
lệch của khí chất. Như thế thì không những là không thể nói được tính, mà
đến cả khí chất cũng không thể nói được”.
Cái học của phái Thủ Thiện và phái Đông Lâm không giống nhau, nhưng vì
hai bên cùng theo một cá: chủ đích cốt để cứu bổ sự học đương thời, và
cùng quan hệ đến việc chính trị, cho nên những đảng phái khác đều cho làm
một với Đông Lâm và lấy tên Đông Lâm mà gọi chung cả.
CÁI VẠ ĐẢNG PHÁI
Phái Đông Lâm sở dĩ nổi tiếng là vì quan hệ đến việc chính trị. Những học
giả trong phái này thường hay tự phụ khí tiết, chống lại với chính phủ. Bọn
tiểu nhân mới nhân đó mà phụ họa vào, hoặc kết bè đảng để làm hại những
người quân tử, bởi thế cho nên mới thành ra cái nghị luận về Đông Lâm
đảng
東林黨.
Vảo khoảng năm Vạn Lịch thứ 39 (1611) việc lập thái tử đã xong, người
đồng chí với phái Đông Lâm là Diệp Hướng Cao
葉向高 vào coi việc nội
các. Khi ấy trong triều khuyết quan, đình nghị nên tham dụng quan ngoài, ý
muốn đem quan tuần phủ đất Hoài là Lý Tam Tài
李三才 vào triều. Lý Tam
Tài là người hào phóng, khéo lung lạc bọn triều sĩ và lại là bạn thân của Cố
Hiến Thành, cho nên Cố Hiến Thành viết thư cho Diệp Hướng Cao khen Lý
Tam Tài là người liêm trực. Các quan trong triều có người không chịu, bèn
rủ nhau lập đảng khác để chống với đảng Đông Lâm. Bấy giờ có quan tế
tửu là Thang Tân Doãn, người huyện Tuyên Thành, tỉnh An Quy; quan dụ
đức là Cố Thiên Thoan, người huyện Côn Sơn, tỉnh Giang Tô, đứng đầu lập
ra đảng mới, gọi là Tuyên Côn đảng
宣崑黨. Sau lại có đảng Tề 齎, đảng
