I. TÌNH TRẠNG NHO GIÁO ĐỜI THANH
Nhà Thanh đối với Nho giáo. Nhà Thanh là nòi giống người Hồ ở vùng
núi Tràng Bạch, phía đông bắc đất Mãn Châu. Năm Vạn Lịch thứ 11 (1583)
có người tù trưởng tên là Nộ Nhĩ Cáp Xích quật khởi lên đánh lấy các bộ
lạc, rồi đến năm Vạn Lịch thứ 44 (1610) xưng làm đế, tức là vua Thái Tổ
nhà Thanh. Thái Tổ phá quân nhà Minh ở Thẩm Dương, lập thành một
nước có thế lực rất mạnh.
Vua Thái Tổ và vua Thái Tông đều có chí lớn và rất chú ý đến việc học.
Lúc đầu người Mãn Châu không có văn tự, nhà vua bèn lấy chữ Mông Cổ
hợp với tiếng người bản xứ đặt ra lối chữ riêng, bắt các hoàng tử và con các
quan phải học tập đạo Nho.
Đến như vua Thế Tổ, niên hiệu Thuận Trị, vào làm vua nước Tàu, theo chế
độ của nhà Minh mà trị nước và hết lòng lo mở mang việc học.
Vua Thánh Tổ, niên hiệu Khang Hi (1662-1722). Là một đấng anh quân,
tính rất hiếu học. Bình nhật tuy vẫn lo việc trị nước và việc đánh dẹp,
nhưng không mấy khi tay rời quyển sách. Thánh Tổ rất sùng Nho giáo, đến
tế Khổng Tử ở văn miếu, ưu lễ nho thần và khuyến miễn sĩ tử. Đó có lẽ về
đường chính trị là một cách khôn khéo để thu phục lòng người Tàu, nhưng
cũng bỏi cái tính bản nhiên của Thánh Tổ mến học. Không những là ngài
xem sách nho mà thôi, ngài xem hết cả các sách nói về thiên văn, địa lý,
binh thư, âm nhạc, y thư, cùng với những sách toán học của các giáo sĩ đạo
Gia Tô đã soạn ra hoặc đã dịch ra bằng chữ nho.
Ngài đã chủ chương làm những sách như: Uyên giám loại hàm
淵鑑類函,
Khang Hi tự điển
康煕序典, Tinh lý tinh nghĩa 性理精義, Chu tử toàn thư
朱子全書, v.v. và sai các quan sưu tầm các thứ sách vở; song ngài có ý
muốn thống nhất sự ngôn luận và sự tư tưởng của người trong nước, cho
nên ngài chỉ trọng những Kinh, Truyện và Sử, chứ không chuộng những
sách của bách gia chư tử. Thế đủ rõ là trong sự hiếu học của Thánh Tổ vẫn
có cái chủ kiến về đường chính trị vậy.
