đương nhiên tôi chấp nhận sự hợp tác với những người Cộng Sản.
"Ngoài ra, kinh nghiệm trong 5 năm qua ngày càng thuyết phục tôi rằng sự
lựa chọn chủ nghĩa xã hội là tốt nhất. Riêng tôi, hàng ngày tôi sống sự hợp
tác giữa những người CộngSản và người Công Giáo. Tôi xác tín rằng
chúng tôi có thể cùng nhau làm việc. Nhưng hợp tác có nghĩa gì? Đối với
tôi, điều kiện tuyệt đối là có sự kính trọng nhau. Không chỉ là sự dung thứ
cho người khác tồn tại. Nhưng tôi lập lại: sự kính trọng, mà người ta chỉ
kính trọng cái rnà người ta thừa nhận là có giá trị. Mà tôi thấy rằng những
người Cộng Sản kính trọng chúng tôi. Về phía chúng tôi, chúng tôi đâ học
đượcrất nhiều. Chúng tôi đã học biết những giá trị thật của chủ nghĩa xã
hội. Đó là một lý tưởng cụ thể, phục vụ người khác."
Năm 1989, sau khi đi cải tạo về, tôi có ghé thăm ông. Tôi chỉ hỏi thăm các
công trình nghiên cứu về sử học của ông và cố tránh bàn đến lập trường
chính trị, nhưng qua những lời lẽ của ông trong lúc nói chuyện, tôi thấy tư
tưởng của ông đã có nhiều thay đổi. Không biết ông dè dặt đối với tôi vì tôi
vốn là một "đối thủ" đã từng bút chiến với ông về chủ nghĩa xã hội trước
30.4.1975, hay ông đã có những thay đổi thật sự. Việt Cộng đang nhờ ông
viết lại lịch sử Giáo Hội Công Giáo Việt Nam để biện minh cho chế độ. Tôi
biết nhà cầm quyền Cộng Sản Việt Nam cũng đã yêu cầu Linh mục Phan
Phát Huồn viết lại bộ Việt Nam Giáo Sử, nhưng khi Linh mục Phan Phát
Huồn hỏi tại sao không nhờ Linh mục Trương Bá Cần thì họ trả lời: "Linh
mục viết người ta mới tin. Linh mục Trương Bá Cần viết, người ta không
tin"!
Nhìn chung, ngoài hai Linh mục Huỳnh Công Minh và Trương Bá Cần ra,
các linh mục quốc doanh khác không đóng vai trò gì quan trọng. Các linh
mục Phan Khắc Từ, Thiện Cẩm, Vương Đình Bích ... chỉ là loại chạy cờ, có
việc Nhà Nước cần thì sai làm.
Đa số các linh mục và trí thức Công Giáo có lập trường thiên tả như Chân
Tín, Nguyễn Ngọc Lan, Lý Chánh Trung, Nguyễn Văn Trung, Thanh Lãng
...đều là những người tốt nghiệp về thần học và triết học ở Pháp hay Bỉ, nên
thường nhìn các vấn đề chính trị và xã hội của đất nước dưới lăng kính của
