Đế cũng có nghĩa là Tứ đế, tức là khổ, tập, diệt và đạo. Khi học về Tứ đế
chúng ta thấy, nếu hiểu khổ đế thấu đáo thì đồng thời ta cũng hiểu tập đế,
diệt đế và đạo đế. Bốn đế tương tức, không phải học xong đế thứ nhất rồi ta
mới rời nó để đi qua đế thứ hai, học xong đế thứ hai rồi ta mới đi qua đế thứ
ba, v.v... Hiểu như vậy là ta chưa hiểu đế thứ nhất. Hiểu một trong bốn đế
cho thấu đáo là hiểu được cả bốn đế. Có bộ phái chủ trương khi học Tứ đế
chúng ta phải đi từ từ, nhưng cũng có bộ phái khác chủ trương học Tứ đế
không đạt thì thôi còn nếu đạt được một đế thì đạt được bốn đế cùng một
lúc.
Làng Mai chủ trương: Thời đế tương tức. Đứng về phương diện “Nhị đế”
thì hai đế tương tức mà đứng về phương diện “Tứ diệu đế” thì bốn đế cũng
tương tức. Thấy được một trong bốn đế là thấy được bốn đế, gọi là thời đế
tương tức.
Theo nguyên tắc “đã về đã tới” chúng ta giải quyết được không biết bao
nhiêu là nghi vấn như nguyên tắc Tịnh độ chẳng hạn. Mọi người đều nghĩ
Tịnh độ chỉ có mặt trong tương lai và ở một nơi nào khác. Quan điểm và
phương pháp của Làng Mai là: Nếu tâm ta thanh tịnh thì Tịnh độ hiện ra liền
lập tức trong giây phút hiện tại. Đó là giáo lý “đã về đã tới”. Nếu có người
hỏi Làng Mai nghĩ như thế nào về pháp môn Tịnh độ thì ta chỉ có thể căn cứ
trên pháp môn “đã về đã tới” để trả lời.
Ngày hôm kia, sư cô Như Bảo đã lên tham vấn tôi trước khi về lại Mỹ. Sư
cô đặt câu hỏi: “Chủ trương hiện pháp Tịnh độ có trái chống với giáo lý
Tịnh độ đang được truyền dạy và thực tập hay không? Hầu hết những người
đang tu Tịnh độ bây giờ đều nghĩ Tịnh độ là một cái gì ở phương Tây và
mình chỉ tới được khi mãn hết kiếp này. Tịnh độ đó thuộc về một thời khác
và ở một điểm khác. Nó có chống đối với quan niệm ‘đã về đã tới’ của Làng
Mai không?”
Câu trả lời là như thế này: Tại vì chúng ta có giáo lý tam thời tương tức.
Cái gọi là tương lai đã có trong hiện tại và cái gọi là bên kia đã có trong cái
bên này. Cái bên này chứa đựng cái bên kia và cái bên kia chứa đựng cái bên
này. Không những thời gian tương tức mà không gian cũng tương tức. Tinh
