Cái khổ thứ nhất gọi là khổ khổ (Dukkha dukkhatā). Những điều bất như
ý xảy ra cho mình là khổ, ví dụ như bị đau răng, bị té, bị đụng xe, hay bị sư
chị la rầy. Những cái ấy tự chúng đã là khổ rồi, không cần phải chứng minh
nữa. Cái đó gọi là khổ khổ.
- Hoại khổ:
Cái thứ hai gọi là hoại khổ (Viparināma dukkhatā).Tuy bây giờ cái ấy
chưa gây đau khổ nhưng mai mốt khi nó tàn hoại thì nó sẽ gây khổ. Vậy nên
đừng có vui làm gì! Bông hoa đó đẹp như thế nhưng rồi nó sẽ tàn, thành thử
anh đừng có đánh mất mình trong bông hoa. Tuy mình còn trẻ nhưng mình
biết thế nào mình cũng già, cũng chết, mình đừng nên sung sướng, đừng có
hạnh phúc về cái tuổi trẻ của mình. Đó gọi là hoại khổ, một quan niệm rất là
yếm thế, rất bi đát.
- Hành khổ:
Cái thứ ba là hành khổ (Samskāra dukkhatā). Chữ hành ở đây là những
hiện tượng. Tất cả những hiện tượng mà mình thấy như bông hoa, cái nhà,
dòng sông hay trái núi... đều là hành (những hiện tượng). Tất cả các hiện
tượng trên thế giới, dầu là thân thể mình hay cái nhà của mình hay là sự
nghiệp của mình, tất cả đều đi ngang qua quá trình sanh-trú-dị-diệt, mà hễ
có sanh có diệt là có khổ. Vì vậy cho nên cái gì cũng là khổ hết! Nhưng mục
đích của Bụt đâu phải là để chứng minh cuộc đời là khổ. Mục đích của Bụt
là làm cho chúng ta vượt khỏi cái khổ.
Trong Tứ diệu đế, sự thật thứ nhất là khổ nhưng sự thật thứ ba lại là hạnh
phúc. Cái mà ngày xưa gọi là khổ diệt tức là sự chấm dứt của đau khổ. Đức
Thế Tôn không phải chỉ dạy có khổ, Đức Thế Tôn còn dạy cái ngược lại với
khổ. Đức Thế Tôn nói có bóng tối, nhưng Đức Thế Tôn cũng nói bóng tối có
thể lấy đi được, lấy đi bóng tối là có ánh sáng. Khi mà bóng tối đi rồi thì có
cái gì? Có ánh sáng. Khi mà khổ không còn nữa thì có cái gì? Có cái vui, cái
an lạc, có Niết bàn.
Sự thật thứ hai là con đường đem tới cái khổ gọi là khổ tập. Sở dĩ có khổ
là vì mình đang đi trên con đường đem tới khổ, con đường đó gọi là khổ tập.
