Milan Kundera
NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI
Người dịch: Nguyên Ngọc - Nhà xuất bản Văn hoá thông tin
Trung tâm văn hoá ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội 2001
Phần thứ ba
Ứng tác kính tặng Stravinski
Tiếng gọi của quá khứ
Trong một hội thảo trên đài phát thanh, năm 1931, Schönberg nói về các
bậc thầy của mình: "in erster Linie Bach und Mozart; in zweiter Beethoven,
Wagner, Brahms", "thứ nhất là Bach và Mozart; thứ hai là Beethoven,
Wagner, Brahms". Trong những câu súc tích, có tính chất châm ngôn, ông
nói tiếp những gì ông đã học được ở năm nhà soạn nhạc ấy.
Tuy nhiên giữa những điều nói về Bach và những điều nói về những người
khác, có một sự khác biệt rất lớn: ở Mozart, chẳng hạn, ông học "nghệ thuật
những câu có độ dài không bằng nhau" hay "nghệ thuật sáng tạo ra những ý
tưởng thứ yếu", nghĩa là một sự khéo léo hoàn toàn cá nhân chỉ thuộc về
chính Mozart. ở Bach, ông khám phá ra những nguyên lý từng cũng là
những nguyên lý của toàn bộ nền âm nhạc trong nhiều thế kỷ trước Bach:
thứ nhất, "nghệ thuật phát minh ra những chùm nốt sao cho chúng có thể tự
hòa đệm vào nhau", và thứ hai, "nghệ thuật sáng tạo ra toàn bộ từ một hạt
nhân duy nhất", "die Kunst, alles aus einem zu erzeuger". Toàn bộ cuộc
cách mạng của hệ nhạc mười hai âm có thể được xác định trong hai câu của
Schönberg tóm tắt bài học ông nhận được của Bach: trái với âm nhạc cổ
điển và âm nhạc lãng mạn, được cấu thành trên sự xen kẽ các chủ đề âm
nhạc khác nhau cái này nối tiếp cái kia, một bản fuga của Bach cũng như
một tác phẩm nhạc mười hai âm, từ mở đầu cho đến kết thúc, đều được
phát triển từ một hạt nhân duy nhất, vừa là giai điệu vừa đồng thời là hòa
đệm.
Hai mươi ba năm sau, khi Roland Manuel hỏi Stravinski: "Những mối quan
tâm hàng đầu của ông hiện nay là gì?", ông trả lời: "Guillaume de Bachaut,
Henri Isaak, Dufay, Pérotin và Webern." Ðây là lần đầu tiên một nhà soạn
