NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 45

là tiểu thuyết khác nhau) không thể khai thác cùng một lúc, song song, mà
phải là nối tiếp nhau, cái này sau cái kia.
Ý tưởng ẩn dụ về hai hiệp đến với tôi ngày trước trong một cuộc trò chuyện
bạn bè và không hề có ý định mang tính khoa học; đây là một kinh nghiệm
tầm thường, sơ đẳng, hiển nhiên một cách ngây thơ: trong lĩnh vực âm nhạc
và tiểu thuyết, tất cả chúng ta đều được giáo dục trong mỹ học của hiệp hai.
Một bản nhạc lễ nhà thờ của Ockeghem hay bản Nghệ thuật fuga của Bach
đối với một người mê nhạc trung bình cũng khó hiểu như âm nhạc của
Webern. Dẫu các cốt truyện của chúng có hấp dẫn đến đâu, các cuốn tiểu
thuyết thế kỷ XVIII cũng khiến người đọc e ngại vì hình thức của chúng,
cho đến nỗi chúng được biết tới qua những chuyển thể điện ảnh (ở đấy
chúng bị biến dạng không tránh được cả về tinh thần lẫn hình thức) hơn là
qua văn bản. Các cuốn sách của nhà tiểu thuyết nổi tiếng nhất thế kỷ XVIII,
Samuel Richardson, không thể tìm thấy ở các hiệu sách và hầu như bị lãng
quên. Balzac, ngược lại, ngay khi có thể có vẻ đã cũ, bao giờ cũng dễ đọc,
hình thức của ông có thể hiểu được, quen thuộc với độc giả, và hơn thế nữa,
hình thức ấy chính là kiểu mẫu của hình thức tiểu thuyết.
Hố ngăn cách giữa hai hiệp là nguyên nhân của vô số những sự hiểu lầm.
Nabokov, trong cuốn sách của ông viết về Cervantès, đưa ra một nhận định
tiêu cực một cách khiêu khích về cuốn Don Quichotte: một cuốn sách được
đánh giá quá cao, ngây ngô, lặp lại, và đầy đặc một sự tàn bạo không thể
chịu nỗi và khó tin; sự "tàn bạo gớm ghiếc" đó khiến cho cuốn sách ấy là
một trong những cuốn sách "nghiệt ngã nhất và dã man nhất từng được viết
ra"; anh chàng Sancho tội nghiệp, bị đánh đòn hết trận này đến trận khác, ít
nhất năm lần mất hết toàn bộ răng. Vâng, Nabokov có lý: Sancho mất quá
nhiều răng, nhưng chúng ta đâu có đang ở chỗ Zola, nơi sự tàn bạo, được
mô tả chính xác và chi tiết, trở thành tư liệu thật về một thực trạng xã hội;
với Cervantès, ta ở trong một thế giới được sáng tạo nên bằng các phù phép
của người kể chuyện hư cấu, cường điệu và mặc sức cho những sự ngông
cuồng và quá đáng lôi đi; ba trăm cái răng bị đánh gãy của Sancho, cũng
như mọi thứ trong cuốn tiểu thuyết này, chớ nên hiểu nguyên si từng chữ
một. "Thưa bà, một chiếc xe lăn vừa lăn qua trên người cô con gái bà! -