NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 46

Tốt, tốt, tôi đang ở trong bồn tắm. Luồn nó qua dưới khe cửa vào đây hộ
tôi." Câu đùa cũ ở Séc thời nhỏ của tôi ấy, có nên lập một bản án kết tội sự
tàn bạo đối với nó? Tác phẩm mang tính sáng lập vĩ đại của Cervantès thấm
đượm tinh thần của sự không nghiêm túc, cái tinh thần, về sau, đã bị nền
mỹ học của hiệp hai, bị sự đòi hỏi phải giống thật của nó, làm cho trở thành
không thể hiểu được.
Hiệp hai không chỉ che lấp hiệp đầu, nó còn đẩy lùi hiệp đầu đi; hiệp đầu
trở thành sự cắn rứt lương tâm của tiểu thuyết và nhất là của âm nhạc. Tác
phẩm của Bach là ví dụ nổi tiếng nhất về điều này: sự nổi tiếng của Bach
lúc còn sống; sự lãng quên đối với ông sau khi ông chết (sự lãng quên dài
nửa thế kỷ); cuộc tái khám phá chậm chạp Bach suốt cả thế kỷ XIX.
Beethoven là người duy nhất, vào cuối đời (tức là sáu mươi năm sau cái
chết của Bach) hầu như đã thành công trong việc sáp nhập kinh nghiệm của
Bach vào nền mỹ học âm nhạc mới (những cố gắng lặp đi lặp lại của ông
để đưa fuga vào sonate), trong khi, sau Beethoven, các nhà lãng mạn càng
sùng bái Bach, thì, do tư tưởng cấu trúc của họ, họ càng xa rời ông. Ðể làm
cho ông dễ tiếp nhận hơn người ta đã chủ quan hóa, tình cảm hóa ông đi
(các bản chuyển biên nổi tiếng của Busoni); rồi, phản ứng lại sự lãng mạn
hóa ấy, người ta lại muốn tìm lại âm nhạc của ông đúng như nó được chơi
từ thời ông, điều đó dẫn đến những cách diễn tấu đặc biệt nhạt nhẽo. Một
khi đã đi qua bãi sa mạc của sự lãng quên, dường như âm nhạc của Bach
lúc nào cũng giữ khuôn mặt bị che phủ đi mất một nửa.
Lịch sử như một phong cảnh lộ ra từ sương mù
Thay vì nói về sự lãng quên Bach, tôi có thể lật ngược ý tưởng của tôi lại
và nói: Bach là nhà soạn nhạc lớn đầu tiên, bằng sức nặng mênh mông của
tác phẩm của mình, đã buộc công chúng chú ý tới âm nhạc của mình dầu nó
đã thuộc về quá khứ. Sự kiện trước đây chưa hề có, bởi vì cho đến thế kỷ
XIX, xã hội hầu như chỉ chuyên sống với duy nhất âm nhạc đương đại. Nó
không có sự tiếp xúc sống động với quá khứ âm nhạc: ngay cả khi các nhạc
sỹ có nghiên cứu (rất hiếm) âm nhạc các thời đại trước, họ cũng không có
thói quen trình diễn nó trước công chúng. Chính trong suốt thế kỷ XIX âm
nhạc quá khứ mới bắt đầu sống lại bên cạnh âm nhạc đương đại và từng