NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 48

Bach: ngã tư kỳ lạ của những khuynh hướng và những bài toán lịch sử của
âm nhạc. Vài trăm năm trước ông, từng có một ngã tư như vậy trong tác
phẩm của Monteverdi: đây là nơi gặp gỡ giữa hai mỹ học đối nghịch
(Monteverdi gọi chúng là prima và seconda pratica[1 ] cái thứ nhất cơ sở
trên nhạc phức điệu bác học, cái kia diễn cảm theo cách lập chương trình,
cơ sở trên nhạc một bè) và như vậy biểu hiện trước bước chuyển từ hiệp
thứ nhất sang hiệp thứ hai.
Một ngã tư kỳ lạ khác của các khuynh hướng lịch sử: tác phẩm của
Stravinski. Quá khứ nghìn năm của âm nhạc, suốt thế kỷ XIX chậm rãi
thoát ra từ sương mù của lãng quên, đột ngột hiện lên, vào khoảng giữa thế
kỷ chúng ta (hai trăm năm sau cái chết của Bach) như một phong cảnh tràn
ngập ánh sáng, trải rộng mênh mông; thời khắc duy nhất khi tất cả lịch sử
âm nhạc có thể nắm lấy, có thể sử dụng toàn bộ (nhờ có những nghiên cứu
mang tính biên soạn lịch sử, nhờ có các phương tiện kỹ thuật, nhờ có ra-đi-
ô, các đĩa hát), mở rộng toàn bộ cho những tìm tòi khảo sát ý nghĩa của nó;
dường như cái thời khắc đại tổng kết đó tìm thấy tượng đài của mình trong
tác phẩm của Stravinski.
Tòa án tình cảm
Trong cuốn Biên niên sử đời tôi (1935) Stravinski nói: âm nhạc "không thể
biểu hiện bất cứ cái gì hết: một tình cảm, một thái độ, một trạng thái tâm
lý". Khẳng định đó (chắc chắn là có phóng đại, bởi làm sao phủ nhận âm
nhạc có thể gây nên những tình cảm?) được nói rõ và diễn đạt tinh vi hơn
mấy dòng sau đó: lý do tồn tại của âm nhạc, Stravinski nói, không nằm ở
khả năng biểu hiện các tình cảm. Thật lạ lùng là thái độ đó của Stravinski
đã gây ra những sự tức giận đến chừng nào.
Niềm tin chắc rằng, trái với ý kiến của Stravinski, lý do tồn tại của âm nhạc
là biểu hiện các tình cảm hẳn nhiên là lúc nào cũng có, nhưng nó trở thành
đặc trưng, được nhất trí chấp nhận và coi là đương nhiên, ở thế kỷ XVIII;
Jean-Jacques Rousseau đã phát biểu ý kiến này đơn giản một cách tàn
nhẫn: âm nhạc, cũng như mọi nghệ thuật khác, bắt chước thế giới thật,
nhưng theo một cách đặc thù: "nó không biểu thị trực tiếp các sự vật, mà
kích thích trong tâm hồn những chuyển động giống như ta cảm thấy khi