NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 47

bước chiếm nhiều vị trí hơn, đến mức sang thế kỷ XX tương quan giữa hiện
tại và quá khứ đảo ngược lại: người ta nghe âm nhạc các thời đại xưa nhiều
hơn nghe âm nhạc đương đại, và cuối cùng ngày nay nó gần như hòan toàn
biến mất khỏi các phòng hòa nhạc.
Như vậy Bach là nhà soạn nhạc đầu tiên in đậm ảnh hưởng của mình lên ký
ức hậu thế; với ông, châu Âu thế kỷ XIX đã khám phá ra không chỉ một
phần quan trọng của quá khứ âm nhạc, nó còn khám phá cả lịch sử âm
nhạc. Bởi đối với nó,Bach không phải là một quá khứ bất ký nào đó, mà là
một quá khứ căn bản khác hẳn với hiện tại; như vậy thời gian của âm nhạc
tức khắc hiện ra (và lần đầu tiên) không phải như một sự nối tiếp đơn giản
các tác phẩm, mà như một sự nối tiếp những biến đổi, những thời đại,
những mỹ học khác nhau.
Tôi thường hình dung ra ông, vào cái năm ông mất, chính xác là vào đúng
giữa thế kỷ XVIII, cái nhìn mờ đục, cúi xuống trên bản Nghệ thuật fuga
của mình, trong sự nghiệp của ông (vốn gồm nhiều khuynh hướng) bản
nhạc này đại diện cho khuynh hướng thẩm mỹ cổ hơn cả, xa lạ với thời đại
của ông lúc bấy giờ đã hoàn toàn quay lưng lại với nhạc phức điệu, hướng
về một phong cách đơn giản, thậm chí sơ lược, thường gần gũi với phù
phiếm và nghèo nàn.
Như vậy tình thế lịch sử của tác phẩm Bach biểu lộ điều mà các thế hệ đến
sau đang quên, tức là lịch sử không nhất thiết là một con đường đi lên (về
phía phong phú hơn, có văn hóa hơn), rằng các đòi hỏi của nghệ thuật có
thể trái ngược với các đòi hỏi của ngày hôm nay (của một thứ hiện đại này
hay hiện đại nọ) và rằng cái mới (cái duy nhất, cái không thể bắt chước, cái
chưa từng nói ra) có thể nằm ở một hướng khác với hướng được mọi người
coi là do sự tiến bộ vạch ra. Quả vậy, cái tương lai mà Bach có thể đọc thấy
trong nghệ thuật của những người đồng thời với ông và những người em út
của ông, trong mắt ông hẳn giống như một sự sụp đổ. Khi, vào cuối đời,
ông chỉ chuyên tập trung vào nhạc phức điệu thuần túy, ông đã quay lưng
lại với thị hiếu thời đại và những nhà soạn nhạc - con đẻ của ông; đấy là
một hành vi ngờ vực đối với lịch sử, một sự từ chối im lặng đối với tương
lai.