4. Tiếng hát tình yêu
Đỉnh nền dân chủ tộc người
"Đêm đã qua, sao lượn vòng đổi chỗ
Ngày đã rạng loi đi sáng tỏ
Ta lê bước về nhà
Mà hồn như còn ngủ ở thắt lưng em
Đêm đã qua, sao lượn vòng đổi chỗ
Ngày đã rạng, đường đi sáng rõ
Ta quay gót về nhà Mà hồn như còn ngủ trong tà áo em..."
(Doãn Thanh 1984)
Các học thuyết phân tích tâm lí trên thế giới, hơn một trăm năm qua đã triển nở đa
dạng, với rất nhiều trường phái mà sự tiến triển trong hệ vấn đề của nó nhiều khi đã dẫn
đến sự trái ngược nhau trong nhận thức về các hoạt động tâm lí. Thế nhưng, có một nguyên
tắc chung mà các trường phái phân tích tâm lí thường chia sẻ là đều nhìn nhận hoạt động ý
thức trong tình yêu và tôn giáo là những hoạt động tinh vi và phức tạp nhất. Thế nên, kiểm
thảo quan niệm tình yêu ở một tộc người là không đơn giản. Nhưng, dù khó khăn đến mấy
thì vẫn buộc phải tiến hành nếu như cái hệ quả ta muốn nhận được sẽ là sự hiểu biết về mức
phát triển nội tâm của tộc người. Một tộc người mà cấu trúc nội tâm được tổ chức càng vi
tế và nhân bản bao nhiêu thì càng thể hiện rõ bản chất văn minh tộc người. Văn minh
không đặt thước đo vào sự phát triển cơ bắp kỹ trị, văn minh lấy thước đo ở tổ chức tinh
thần nhân bản và cao thượng được cộng đồng tộc người duy trì, "tưởng tượng" và "sáng
tạo" nên trong lịch sử, làm thành nhân lõi tộc người. Sống trải qua Tiếng hát tình yêu (Gâux
plênhx) của người H’mông, là sống trải với chính quan niệm của người H’mông về tình
yêu. Điều này càng có ý nghĩa hơn, khi tôi muốn xuất phát từ diễn ngôn tình yêu của người
H’mông sẽ tiến tới, va chạm và giải cấu các diễn ngôn khác, vốn tồn tại rất lâu dài và phổ
biến trong các cộng đồng không phải H’mông. Những diễn ngôn bá quyền hay đinh kiến
mang tính áp đặt được duy trì bởi các cộng đồng phi H’mông ấy, từ lâu luôn cố thủ các tín
niệm sai lầm về H’mông như là tộc chỉ biết gây bạo loạn, hung dữ, tồn tại đã thành nếp hằn
tư duy trong con mắt miền xuôi nhìn lên miền ngược, và, trong thế giới miền ngược nhìn
lẫn nhau. Những tín niệm sai lầm về miền núi và thế giới H’mông, dù cho đã có sự "soi
sáng" nhiều năm qua từ miền xuôi, nói thẳng, cho đến nay vẫn chưa được làm mờ đi bao
nhiêu. Cần phải có những nỗ lực để hiểu. Hiểu một logic khác Việt chính là nhằm kiến tạo
một Việt Nam đa tộc người trong hiểu biết và liên kết. Phân tích những cấu trúc bề sâu
