Tiếng hát tình yêu, do đó, hi vọng sẽ dần khai mở một nỗ lực dẫn dắt sự hiểu đến những
khung trời khác trong thế giới H’mông.
Bước vào nội giới tình yêu H’mông là bước vào nội giới cá tính tộc người với đặc thù
văn hóa và số phận lịch sử khá đặc biệt, vậy, một tiền giả định đặt ra, hẳn người H’mông
yêu phải có những điều thú vị. Một nghiên cứu dân tộc học văn học về quan niệm tình yêu
của người H’mông, vì thế, không thể không va vấp vào Tiếng hát tình yêu trong kho tàng
dân ca H’mông đồ sộ. Du hành từ Tiếng hát tình yêu, sẽ đưa chúng ta vào thông hiểu một
góc khác mang tính bản chất trong tâm hôn H’mông, mà ở đấy, sự cao đẹp trong quan hệ
con người, tính lãng mạn khi hiện hữu ở đời và tổ chức nhân bản, dân chủ của tộc người
được lộ ra sinh động, cuốn hút và rực rỡ như chính tấm váy áo của người phụ nữ.
Trong kho tàng Tiếng hát tình yêu, chúng ta sẽ đối diện với những câu thơ dân gian
H’mông, mà thi sĩ Chế Lan Viên đã viết như sau: "Những bài thơ này - có hàng trăm bài
thơ như vậy - có thể nằm không hổ thẹn trong những tuyển tập thơ hay của thế giới" (Doãn
Thanh 1984: 16). Như vậy, Chế Lan Viên từ rất sớm đã nhận ra và nói thay cái điều mà tôi
(và hẳn nhiều người khác cũng thế) nghĩ về khi sống trải qua kho tàng dân ca tình yêu
H’mông. Quả thật, Tiếng hát tình yêu đã thỏa mãn cùng một lúc cả nhà nghệ thuật học chi
thích tìm kiếm bản nguyên cái đẹp, những khoái cảm thẩm mỹ, đồng thời, có vô số những
biểu trưng mà một nhà dân tộc học nhìn thấy ở đó những dấu chỉ quan trọng hướng tới con
đường thông hiểu tộc người. Ở bộ phận dân ca bay bổng này, xuất phát từ khoa văn học mở
vào nghiên cứu tộc người hẳn là phải có cái thế mạnh riêng biệt để vừa nhìn thấy những dữ
kiện mang tính chất dân tộc học, đồng thời, có đủ phương pháp để bóc tách nhiều lớp mã,
như bóc tách một củ hành, để thấy cái lõi, như cái tính nghệ thuật mà dân ca H’mông đã
mang chở lại.
Tình yêu, trong kinh nghiệm khởi nguyên của các tộc người trên khắp bề mặt thế giới,
ở nơi mà các kho tàng folklore còn lưu giữ được, luôn luôn duy trì một nguyên tắc phổ quát
mang tính tạo sinh vũ trụ. Tình yêu sinh nở thế giới. Xung lực to lớn của tình yêu, làm kết
đôi hai nguyên tắc nam và nữ, âm và dương là kinh nghiệm tiên khởi để hình thành vũ trụ
và vạn vật, qua con đường kết hợp để sinh thành (Nguyễn Mạnh Tiến, 2010). Vũ trụ luận
H’mông hiển lộ qua dân ca tái lặp lại nguyên tắc đó. Chúng ta tìm thấy trong dân ca
H’mông sự lí giải về tình yêu:
"Mặt trời đứng dậy trêu ghẹo mặt trăng
Đường tình duyên trai gái sinh ra
Lan xa chín mươi chín núi khe cùng thung lũng"
(Doãn Thanh 1984)
