chỉ mang tính thế tục mà còn được đảm bảo bởi tôn giáo tộc người. Ậu po đứng riêng ra
một góc, không có chút liên hệ với đời sống thế tục, ông là thây cúng, người gìn giữ, nuôi
dưỡng và có trách nhiệm với linh hồn lang và gia đình quyền quí của ông ta. Ậu po hiện
diện như một sự nhắc nhở cho dân Mường biết về sự linh thiêng của nhà lang, những người
luôn gắn chặt với nguồn gốc vua Dit Dàng tối linh hiển và quyền uy trong tâm thức
Mường. Nhà lang đã được đảm bảo vững chắc cả về quyền lực thế tục lẫn tâm linh, đó là cơ
sở chắc chắn cho đẳng cấp phân nào mang dáng dấp bán nhân thần của các lang đạo
Mường.
Và người Mường, ở trên nền tổ chức xã hội chặt chẽ và hoàn chỉnh so với các xã hội
miền núi, dù sử liệu để lại là khá ít ỏi, nhưng họ vẫn đã tiến vào sử biên niên của người Việt
như những dấu mốc mà ngày nay ta phải suy nghĩ lại về sức mạnh và tầm quan trọng của
miền núi với miền xuôi.
Quyền lực Thái
Ở Việt Nam, dù cơ sở phân chia còn khá mù mờ, nhưng từ lâu đã hình thành quan
niệm mang tính xã hội về cộng đồng Thái Việt Nam gồm có hai ngành Thái đen (Táy đăm)
và Thái trắng (Táy khao - Táy đón). Người Thái Việt Nam có chung nguồn gốc với các
nhóm Thái ở Nam Trung Hoa, Lào, Myanmar và Thái Lan, tạo nên một bức tranh phân bố
người Thái rộng lớn sau hàng ngàn năm thiên di. Và chính bởi bức tranh là rộng lớn ấy của
Thái trình ra số phận một tộc người đặc biệt: thua chạy, gây chiến liên miên ở những vùng
họ đi qua, chiến thắng nơi các vùng đất mới để góp vào kiến tạo nhiều quốc gia Đông Nam
Á, và điểm tập trung lập quốc là Thái Lan. Sự vĩ đại ấy, thời hiện đại, có lúc đã đi quá đà
thành niềm tin chủ nghĩa đại Thái như một sự dâng trào tinh thần dân tộc quá khích.
Ở Việt Nam, sự phân bố vùng Thái đen và Thái trắng là khá rõ ràng. Sự phân đôi tộc
người Thái ở Việt Nam, rồi đây, sẽ dẫn đưa số phận tộc người của họ vào những chia cắt
lịch sử hiện đại đầy hệ lụy. Đến Việt Nam Ồ ạt khoảng 10 thế kỷ, người Thái thâm nhập
vào vùng đất mà trước đó vốn thuộc về các tộc nói tiếng Môn - Khơ-me và đã tồn tại rải rác
các lớp người Tày - Thái cổ. Người Thái liên tục tổ chức chiến tranh với các các thế lực tộc
người bản địa để giành không gian sống trong vùng đất mới. Vì tình trạng sử liệu thành văn
là khá thiếu thốn, nên người ta phải bằng lòng với việc khai thác các nguồn tư liệu lịch sử
truyền khẩu như vốn văn chương dân gian các tộc người, Thái, Tạng Miến và Môn - Khơ-
me. Từ hỗn độn các sử liệu dân gian ấy, các nhà nghiên cứu tạm thời vạch ra một bức tranh
về sự tranh chấp, liên kết quân sự của người Thái với người Kho mú, Xinh mun, Hà Nhì,
Cống, La Hủ, hay các nhóm Xá khi tràn vào chiếm cứ Tây Bắc. Người Thái, với những thủ
đoạn chính trị tinh vi, tinh thần bành trướng kiên định kiểu các tộc ảnh hưởng mô hình
chính trị Hán hóa, đã dần dần, như một "trận lụt", kiên nhẫn một cách lâu bền, len lỏi mềm
