phụ hệ. Theo tâm sự của Tiếng hát làm dâu, thì khổ kia, đau kia, oán hận như núi trập trùng
cao ngút ngàn ngoài kia, đến từ lòng độc ác của bà mẹ chồng. Dân ca H’mông ở chủ đề
này, theo ý tôi có rất nhiều bài, có những đoạn đặc tả, phân tích tâm lí xung đột mẹ chồng
nàng dâu trong gia đình phụ hệ xứng đáng là đỉnh cao nghệ thuật dân gian, không chỉ với
người H’mông, mà với tất cả những tộc người tương đồng cấu trúc:
"Mẹ chồng ác thật ác
Nàng về nhà chồng chưa qua năm
Đã đứng lên kể súc vật(...)
Nàng vừa chợp mắt đã nửa đêm
Con gà sống chuồng của mẹ chồng thật oái oăm
Đã gáy giục chín canh mười sáu lượt
Trời chưa sáng nhìn không thấy đường
Nàng đã phải dậy quơ chiếc thùng ra suối
Khổ thay! Không rửa thì đáy thùng đầy cặn
Rửa thì nước lạnh thật lạnh Lạnh thấu tận gan(...)
Nàng gò lung địu nước về nhà
Chưa biết đặt vào đâu
Đặt ngay lên bàn cao
Mẹ chồng ác thật ác
Quát: - "Con này không thạo việc
Nàng gập lung địu nước đến bếp
Chưa biết đặt vào đâu
Đặt ngay trên bếp lò
Mẹ chồng nghiệt thật nghiệt
Thét: - "Con này không giỏi làm"
Nàng nấu cơm, nước chưa reo
Mẹ chồng đã đong gạo
Nồi cơm nước chưa sủi
Mẹ chồng đã tra gạo
Nồi cơm chưa cạn
Mẹ chồng đã bày mâm
Nồi cơm chưa chín
Mẹ chồng đã sắp bát
Anh lớn đúng dậy cầm cái thìa
Anh lớn chê cơm sượng
Em bé đúng lên vớ cái bát
Em bé trách cơm nát không hợp miệng nhà này
