Hãy nhìn xung quanh, rõ ràng là, trái với những gì Emerson muốn gợi ý, sự
nhất quán từ bên trong chính là dấu hiệu phân biệt giữa tính logic và sức
mạnh trí tuệ, trong khi sự thiếu vắng nó lại là đặc điểm của những người
hạn chế và phi logic về trí tuệ. Khi đó, một nhà tư tưởng lớn như Emerson
có thể nói được điều gì khi ông gắn nét tiêu biểu của sự nhất quán cho
những người tiểu nhân, ti tiện? Điều khó hiểu này đã khiến tôi tò mò để
quay trở lại nguồn gốc ban đầu của lời tuyên bố này, bài tiểu luận “Sự tự
lực” và nhận thấy nó không nằm trong bài tiểu luận của Emerson mà trong
một phiên bản phổ biến về những gì ông đã nói. Thực ra, ông viết như sau:
“Một sự nhất quán ngớ ngẩn chính là con quỷ của những trí tuệ nhỏ bé”. Vì
một vài lý do nào đó, theo thời gian, những dị bản của lời tuyên bố khiến
nó mang ý nghĩa hoàn toàn khác biệt và, khi xem xét thấu đáo, nó mang ý
nghĩa hoàn toàn ngớ ngẩn.
Tuy nhiên, chúng ta, không nên xóa đi sự khác biệt này bởi vì đó là vũ
khí phòng thủ duy nhất hiệu quả chống lại những vũ khí ảnh hưởng có
trong các nguyên tắc kết hợp của lời cam kết và sự nhất quán. Mặc dù sự
nhất quán thường rất tốt đẹp, thậm chí còn quan trọng, nhưng cũng có loại
nhất quán cứng nhắc, dại dột mà chúng ta phải tránh xa. Đó chính là xu
hướng trở nên nhất quán máy móc và thiếu thận trọng mà Emerson muốn
nhắc đến. Và đó cũng là xu hướng mà chúng ta phải cảnh giác vì nó đưa
chúng ta tới gần thủ thuật của những người muốn lợi dụng sự cam kết máy
móc chuỗi nhất quán – vì lợi nhuận.
Tuy nhiên, do sự nhất quán máy móc rất hữu ích khi cho phép chúng ta
cư xử hợp lý và tiết kiệm thời gian nên nhìn chung, chúng ta không thể
quyết định loại bỏ nó ra khỏi cuộc sống của mình. Kết quả có thể là rất tệ.
Nếu như, thay vì kêu ro ro theo việc làm và quyết định ban đầu của mình –
việc này giúp chúng ta không phải nghĩ kỹ về mỗi hành động mới trước khi
thực hiện nó chúng ta có thể không bao giờ có thời gian để hoàn thành bất
cứ điều gì quan trọng. Thậm chí chúng ta cần đến loại nhất quán máy móc,
nguy hiểm đó. Cách duy nhất để thoát ra khỏi tình thế tiến thoái lưỡng nan
này là biết được khi nào sự nhất quán đó có thể dẫn tới sự lựa chọn tồi.
