Hơn bao giờ hết, Paris là một xã hội theo đúng qui luật thành đạt; nhiều
lắm là độ hai chục ngàn người chia nhau nắm các đỉnh cao của quyền hành,
tiền bạc, sắc đẹp, tài năng. Họ khá giống những hạt ngọc trai thời đó đương
ăn khách, có hạt thiên nhiên, hạt nhân tạo, hạt nuôi cấy, có hạt giả; có hạt
độ vài tháng là mất giá, có hạt tăng giá hàng ngày trên thị trường. Giống
hơn nữa là ở chỗ vài chục ngàn vị ấy không phát ra được thứ tia sáng trong
suốt, thẳng thắn, sắc sảo của viên kim cương, họ phát ra thứ ánh sáng ngầu
đục như sữa của ngọc trai, mờ mịt tiết ra từ chất dịch của loài sò biển.
Hai triệu người khác sống quanh họ. Đám này không có số may hoặc
không đạt được vận may hoặc không dám thử vận may. Cũng như ở mọi
thời, đó là những người gảy đàn thổi sáo, những người trang trí cho sân
khấu, đóng khung những bức tranh của người khác vẽ, trải thảm, hầu hạ
trong các đám tiệc. Không biết có phải hai chục ngàn kẻ kia tổ chức cho hai
triệu người này làm việc để bóc lột họ, hay là hai triệu người này do nhu
cầu sống nên phải bán sức lao động, phải tiết ra những viên ngọc dùng làm
vương miện cho bọn nhà giàu kia.
Một đám đông đứng chờ năm tiếng đồng hồ liền để nhìn một cỗ xe
hoàng tộc chạy qua, đám đông ấy vui sướng hơn là vị hoàng thân đang ngồi
trong xe.
Qua bốn năm giặc giã, Paris già đi đến một thế kỷ, có lẽ là thế kỷ sau
cùng của một nền văn minh lớn, và cái cơn thèm sống của Paris chính là
cơn thèm của một gã ho lao sắp chết. Đám người già cho rằng Paris đang
xuống dốc cùng với họ. Đám trẻ thì qui trách nhiệm cho lớp cha anh đã
dụng tâm để lại cho họ những tật nguyền khó chữa chạy. Khi đám già phê
phán thế hệ trẻ, bọn này liền kêu lên: “Thì chính các người đã tạo ra chúng
tôi như thế đấy!”
