Lục địa bị đánh mất
BỘ PHIM Lục địa bị đánh mất
soi sáng rõ ràng huyền thoại hiện nay
về xu hướng chuộng ngoại lai. Đó là bộ phim tài liệu lớn về “Phương
Đông”, lấy cớ một cuộc thám hiểm dân tộc học mơ hồ nào đấy, tuy hiển
nhiên là bịa đặt, do ba hoặc bốn người Italia râu xồm tiến hành ở
Insulinde
. Phim rất hào hứng, tất cả đều nhẹ nhàng, vô hại. Các nhà thám
hiểm của chúng ta là những con người trung hậu, lúc nghỉ ngơi thì mê mải
với các trò giải trí trẻ con: đùa nghịch với một chú-gấu-bùa-hộ-mệnh nhỏ
bé (bùa hộ mệnh rất cần thiết trong mọi cuộc thám hiểm: chẳng có bộ phim
về địa cực nào mà không có chú hải cẩu được thuần dưỡng, chẳng có phóng
sự nào về vùng nhiệt đới lại không có chú khỉ) hoặc hất ngược một cách hài
hước đĩa mì sợi trên boong tàu. Như thế để nói rằng các nhà dân tộc học
hiền lành ấy chẳng bận tâm mấy đến những vấn đề lịch sử hoặc xã hội.
Việc thâm nhập vào Phương Đông đối với họ chẳng qua chỉ là một chuyến
du lịch nho nhỏ bằng tàu trên biển xanh lam, trong ánh nắng chói chang.
Và chính Phương Đông ấy ngày nay trở thành trung tâm chính trị thế giới,
người ta thấy nó ở đây phẳng phiu, nhẵn nhụi và tô màu như một tấm bưu
thiếp đã lỗi thời.
Biện pháp vô trách nhiệm thật rõ ràng: tô màu thế giới luôn luôn là
một cách để phủ nhận nó (và có lẽ ở đây cần phải bắt đầu một vụ kiện màu
sắc ở điện ảnh). Bị tước hết thực chất, bị đẩy vào màu sắc, bị thoát xác bởi
chính vẻ hào nhoáng của những “hình ảnh”, Phương Đông đã sẵn sàng cho
thao tác tránh né mà bộ phim chủ trương. Giữa chú-gấu-bùa-hộ-mệnh và
những đĩa mì sợi ngộ nghĩnh, các nhà nhân chủng học của chúng ta ở
trường quay sẽ chẳng mất công mất sức để nêu thành định đề một Phương
Đông về hình thức thì có phong vị ngoại lai, nhưng thực tế lại giống hệt
như Phương Tây, chí ít là Phương Tây duy linh. Dân Phương Đông có các
tôn giáo đặc biệt ư? Điều đó chẳng quan trọng, những dị biệt có nghĩa lý gì
khi các tôn giáo đều thống nhất sâu xa ở chủ nghĩa duy tâm. Mỗi nghi lễ,
do đó, vừa được chuyên biệt hoá vừa được vĩnh viễn hoá, đồng thời được
