Nghệ thuật thanh nhạc tư sản
LÊN LỚP cho một ca sĩ giọng trầm xuất sắc như Gérard Souzay có vẻ
sẽ là hỗn xược, nhưng tôi thấy đĩa hát ca sĩ ấy đã ghi vài giai điệu của
Fauré dường như minh hoạ cả một huyền thoại âm nhạc, người ta bắt gặp
lại ở đây những ký hiệu chủ yếu của nghệ thuật tư sản. Nghệ thuật ấy căn
bản là mang tính ký hiệu, nó không ngừng áp đặt chẳng phải là cảm xúc mà
là những ký hiệu của cảm xúc. Gérard Souzay thực hiện chính điều đó:
chẳng hạn, khi phải hát một nỗi buồn kinh khủng, ông ta không bằng lòng
với nội dung ngữ nghĩa đơn giản của các từ ngữ, cũng chẳng bằng lòng với
dòng nhạc đệm theo những từ ngữ ấy: ông ta còn cần phải bi kịch hoá ngữ
âm của nỗi kinh khủng, nín lại cho bật tung hai âm sát, để nỗi bất hạnh lồng
lên ngay trong lòng các con chữ; chẳng ai có thể không thấy đó là những
nỗi dằn vặt đặc biệt dữ dội. Khốn thay các ý định dư thừa ấy làm át đi cả từ
ngừ, cả âm nhạc, và nhất là mối liên kết giữa chúng với nhau, chính mối
liên kết ấy là mục tiêu của nghệ thuật thanh nhạc. Âm nhạc cũng như các
nghệ thuật khác, kể cả văn chương: hình thức cao nhất của thể hiện nghệ
thuật là ở chỗ theo cho sát, có nghĩa là suy cho cùng gần giống như đại số
học: mọi hình thức cần phải hướng tới trừu tượng hoá, điều này, ta biết,
không hề trái với khoái cảm.
Và nghệ thuật tư sản khước từ chính điều ấy, nó luôn luôn xem khách
tiêu dùng của mình như những kẻ ngây thơ nên cần phải bày sẵn cả ra và
nhắc đi nhắc lại ý định, vì sợ rằng người ta hiểu không đầy đủ (nhưng nghệ
thuật cũng là một thứ mập mờ, dường như luôn luôn nói ngược lại thông
điệp của chính nó, và đặc biệt là với âm nhạc, nó chẳng bao giờ là buồn hay
vui theo đúng từng li từng tí). Nhấn mạnh từ ngữ bằng cách làm nổi bật quá
đáng ngữ âm của nó, muốn rằng âm yết hầu của từ đào bới
cuốc bập xuống đất, và phụ âm răng của từ lòng
phải là sự dịu dàng thấm
sâu, đó là thực hiện đúng từng li từng tí về mặt ý định, chứ không phải là về
mặt miêu tả, đó là thiết lập những mối tương quan quá đáng. Hơn nữa cần
phải nhắc lại ở đây rằng tinh thần loại kịch lâm ly mà cách diễn tấu của
