Ở rạp tạp kỹ
THỜI GIAN của kịch, dù là kịch nào, đều luôn luôn gắn kết. Thời
gian của tạp kỹ, theo định nghĩa, là đứt đoạn; đó là thời gian tức khắc. Và
đó là ý nghĩa của tạp kỹ: thời gian cảnh diễn phải là thời gian chính xác,
thực tế, vũ trụ, thời gian của chính sự vật, chứ không phải là thời gian dự
báo (bi kịch) hay thời gian duyệt lại (anh hùng ca). Lợi thế của thời gian sít
sao ấy là ở chỗ nó có thể phục vụ tốt nhất cho động tác, bởi vì rõ ràng động
tác chỉ có thể tồn tại như cảnh diễn kể từ lúc thời gian bị cắt đứt (chúng ta
thấy rõ điều ấy trong hội hoạ lịch sử là nơi động tác bị bắt chộp của nhân
vật – mà tôi đã gọi ở chỗ khác là cái numen – đình chỉ dòng chảy thời
gian). Xét cho cùng, tạp kỹ không phải chỉ là kỹ thuật giải trí đơn thuần, mà
là điều kiện của kỹ xảo (theo nghĩa Baudelaire dùng thuật ngữ này). Lấy
động tác ra khỏi dòng chảy êm ả của thời gian, trình bày động tác ấy ở
trạng thái cực điểm, quyết định, làm cho nó như thuần tuý hiển hiện, giải
toả nó khỏi mọi nguyên nhân, khai thác cạn kiệt nó như một cảnh tượng,
chứ không phải như một sự biểu đạt, đó là mỹ học nguyên lai của tạp kỹ.
Những đồ vật (của các nghệ sĩ lao xuống bắt) và những động tác (của các
nghệ sĩ nhào lộn) gột bỏ hết thời gian (nghĩa là đồng thời gột bỏ cái tình
cảm
và cái tư tưởng
) nổi bật lên như những kỹ xảo thuần tuý, không khỏi
gợi ta nhớ đến sự chính xác lạnh lùng của những gì Baudelaire nhìn thấy
khi sử dụng cần sa, về một thế giới hoàn toàn gột sạch khỏi mọi tính chất
tinh thần bởi lẽ thế giới ấy đã hoàn toàn khước từ thời gian.
Vậy là trong tạp kỹ, tất cả đều được thực hiện để dẫn tới đề cao thật sự
đồ vật và động tác (điều này trong thế giới phương Tây hiện đại chỉ có thể
tiến hành khi chống lại các cảnh diễn tâm lý, và nhất là chống lại kịch). Tiết
mục tạp kỹ hầu như bao giờ cũng được cấu thành bởi một động tác và một
vật liệu ráp lại với nhau: những nghệ sĩ trượt băng và các ván nhún sơn
màu để nhảy lấy đà, các cơ thể trao đổi với nhau của những nghệ sĩ nhào
lộn, các nghệ sĩ múa và những nghệ sĩ làm xiếc chân (tôi thú thật đặc biệt
ưa thích những tiết mục xiếc chân ấy, bởi vì ở đó cơ thể được khách quan
