hoá thành sự nhẹ nhàng: không còn là vật thể rắn chắc và được phóng ra
như trong nhào lộn thuần tuý, mà đúng hơn đấy là một thể chất mềm và
đặc, dễ uốn theo những cử động cực ngắn), những nhà điêu khắc hóm hỉnh
với các bột nhão nhiều màu sắc, những nhà ảo thuật gặm giấy, gặm lụa,
gặm thuốc lá, những kẻ móc túi đánh xoáy đồng hồ, ví tiền v.v.. Vả lại động
tác và đồ vật của nó là những vật liệu tự nhiên chỉ có giá trị khi xuất hiện
trên sàn diễn tạp kỹ (hoặc xiếc) và giá trị ấy là Lao động. Tạp kỹ, chí ít
trong bộ phận biến thái của nó (bởi vì ca hát giữ vị trí nổi bật ở Mỹ, bắt
nguồn từ một huyền thoại khác), tạp kỹ là hình thái thẩm mỹ của lao động.
Mỗi tiết mục được trình diễn ở đấy đều là sự thực hành hoặc kết quả của
công phu lao động: khi thì hành động (như hành động của nghệ sĩ tung
hứng, của nghệ sĩ nhào lộn, của diễn viên kịch câm) xuất hiện như thành
quả cuối cùng của một đêm dài tập luyện, khi thì lao động (các hoạ sĩ, các
nhà điêu khắc, các tay pha trò) được tái tạo hoàn toàn trước công chúng ab
origine
. Dù thế nào thì đó cũng là sự kiện mới mẻ đang diễn ra, và sự kiện
ấy được tạo thành bởi nỗ lực hoàn thiện mong manh. Hay nói cho đúng, nỗ
lực ấy được nắm bắt ở đỉnh cao của nó, ở thời điểm hầu như không thể có,
khi nỗ lực sắp đạt tới chỗ hoàn thành tuyệt vời, song chẳng phải hoàn toàn
không còn nguy cơ thất bại. Ở rạp tạp kỹ, tất cả đều là hầu như đạt được;
nhưng chính cái hầu như ấy tạo nên cuộc trình diễn, và giữ cho cuộc trình
diễn phẩm chất lao động của nó, bất kể sự chuẩn bị. Vì vậy, xem diễn tạp
kỹ, không phải là xem kết quả của hành động, mà là xem phương thức tồn
tại của nó, xem cái thời điểm mong manh đạt được của nó. Đấy là cách để
làm cho trạng thái mâu thuẫn của lịch sử loài người trở nên có thể xảy ra:
trong động tác của nghệ sĩ đồng thời vừa hiển hiện hệ thống cơ bắp cục
mịch của công phu lao động cam go từ trước, vừa cái nhẹ nhõm bay bổng
của hành động dễ dàng, xuất phát từ vùng trời huyền ảo: tạp kỹ là lao động
của con người được ghi vào ký ức và được thăng hoa; nỗi nguy hiểm và sự
nỗ lực được biểu đạt ngay trong lúc khán giả cười hay thông cảm.
Tất nhiên, tạp kỹ cần đến một phép tiên sâu sắc xoá đi mọi cái xù xì
của công phu lao động và chỉ để lại công trình hoàn thiện. Đây là chỗ ngự
