Trà hoa nữ
NGƯỜI TA vẫn còn diễn, tôi không biết ở nơi nào trên thế giới, vở
Trà hoa nữ
(và người ta mới diễn vở ấy thời gian gần đây ở Paris). Tình
trạng vở kịch được hoan nghênh cảnh báo về một huyền thoại Tình yêu có
lẽ vẫn còn kéo dài nữa, bởi vì sự tha hoá của Marguerite Gautier trước giai
cấp các ông chủ về căn bản chẳng khác gì sự tha hoá của các phụ nữ tiểu tư
sản ngày nay trong một thế giới cũng vẫn còn phân chia giai cấp.
Thế nhưng thực ra, huyền thoại trung tâm của Trà hoa nữ không phải
là Tình yêu mà là Thừa nhận, Marguerite yêu để được thừa nhận, và vì thế
nỗi dục vọng của nàng (theo nghĩa gắn với từ nguyên hơn là tình cảm) hoàn
toàn đến từ người khác. Còn chàng Armand (con trai quan tổng giám thu)
lại chứng tỏ tình yêu cổ điển, tư sản, kế thừa từ nền văn hoá bản thể chủ
nghĩa và nó sẽ kéo dài trong các phân tích của Proust
: đó là một tình yêu
chia tách, (tình yêu của ông chủ cuỗm con mồi; thứ tình yêu nội hiện chỉ
thừa nhận thế giới từng lúc từng lúc và luôn luôn với ý thức bị tước đoạt,
như thể thế giới xưa nay chỉ là mối đe doạ đánh cắp (các chuyện ghen
tuông, bất hoà, hiểu lầm, lo lắng, xa cách, giận hờn, v.v.). Tình yêu của
Marguerite thì hoàn toàn ngược lại. Thoạt tiên Marguerite đã xúc động vì
cảm thấy mình được Armand thừa nhận, và nỗi đau khổ đối với nàng sau
đó chỉ là thường xuyên nài nỉ sự thừa nhận ấy; chính vì thế sự hy sinh của
nàng nghe theo lời ông Duval
khước từ Armand không hề thuộc về đạo
đức (bất kể nói năng ra sao), nó có tính chất hiện sinh; nó chỉ là hệ quả lô-
gích của tiền đề là sự thừa nhận, một phương sách cao hơn (cao hơn cả tình
yêu) để được giới các ông chủ thừa nhận. Và nếu Marguerite che giấu sự hy
sinh của nàng và khoác cho nó cái mặt nạ vô liêm sỉ, thì điều đó chỉ có thể
xảy ra vào lúc lý lẽ thật sự trở thành Văn chương: con mắt nhìn thừa nhận
của giới tư sản ở đây được chuyển sang cho độc giả, đến lượt mình độc giả
thừa nhận Marguerite qua chính sự ngộ nhận của tình nhân nàng.
Như vậy là để nói rằng những ngộ nhận thúc đẩy các tình tiết ở đây
không thuộc phạm trù tâm lý (ngay cả khi ngôn ngữ lại mang tính chất tâm
