NHỮNG HUYỀN THOẠI - Trang 199

những hành vi thuần tuý hèn hạ: hoặc là nàng đóng vai trò nhân vật mà các
ông chủ chờ đợi ở nàng, hoặc là nàng cố tiếp nối một giá trị nội tại thật sự
vào chính cái giới của những ông chủ kia. Trong cả hai trường hợp
Marguerite trước sau vẫn chỉ là đầu óc sáng suốt bị tha hoá: nàng thấy mình
đau khổ, nhưng không hình dung ra được bất cứ phương thuốc nào khác
cho nỗi đau khổ của mình ngoài phương thuốc ký sinh: nàng biết mình chỉ
là đồ vật, nhưng không nghĩ ra được chỗ bày nào khác ngoài bảo tàng của
các ông chủ. Mặc dầu ý nghĩa kỳ cục, một nhân vật như thế vẫn phần nào
giàu kịch tính: chắc chắn nhân vật đó không bi đát (định mệnh đè nặng lên
Marguerite là định mệnh xã hội, chứ không phải định mệnh siêu hình),
không hài hước (hành vi của Marguerite là do thân phận của nàng chứ
không phải do bản chất của nàng), và tất nhiên cũng không cách mạng
(Marguerite chẳng hề phê phán sự tha hoá của nàng). Nhưng có lẽ xét cho
cùng chỉ thiếu chút nữa thì nó đạt tới kiểu nhân vật của Brecht, đối tượng bị
tha hoá nhưng là nguồn gốc của phê phán. Nó khác, khác hẳn với kiểu nhân
vật của Brecht ở tính thực chứng: Marguerite Gautier “gây xúc động” do
căn bệnh ho lao và lời ăn tiếng nói của nàng, bôi nhem nhuốc cả công
chúng khán giả, truyền cái mù quáng của mình sang công chúng: nếu ngốc
nghếch nực cười, có thể nàng đã mở mắt cho khán giả tiểu tư sản. Nhưng
lại biết ăn biết nói và cao quý, tóm lại là “nghiêm túc”, nên nàng chỉ ru ngủ
họ mà thôi.