Dứt khoát là phải có lý do khơi gợi. Song lý do khơi gợi cũng hết sức
vụn vặt. Trước hết, nó không “đương nhiên”: chính lịch sử cung cấp cho
hình thức những tương tự. Mặt khác, sự tương tự giữa nghĩa và khái niệm
chỉ là từng phần: hình thức đã để rơi nhiều điểm tương tự và chỉ giữ lại một
vài điểm: nó chỉ giữ lại cái mái nghiêng nghiêng, những chiếc xà bên ngoài
của ngôi nhà gỗ xứ Basque, nó loại bỏ cầu thang, vựa lúa, lớp rêu phong
v.v.. Thậm chí cần phải đi xa hơn: một hình ảnh tổng thể chắc sẽ loại bỏ
huyền thoại, hay ít ra sẽ buộc nó chỉ nắm bắt hình ảnh ở dạng tổng thể mà
thôi: đây chính là trường hợp của thứ hội hoạ dở, hoàn toàn xây dựng trên
huyền thoại về cái “đầy ắp” và cái “hoàn chỉnh” (đó là trường hợp ngược
lại nhưng đối xứng với huyền thoại về cái phi lý: trong trường hợp này hình
thức huyền thoại hoá sự “thiếu vắng”; ở trường hợp kia nó huyền thoại hoá
sự dư thừa). Nhưng nói chung, huyền thoại thích ứng hơn với những hình
ảnh nghèo nàn, không trọn vẹn, ở đó nghĩa đã được gột rửa sạch dầu mỡ,
hoàn toàn sẵn sàng cho sự biểu đạt: các biếm hoạ, các mô phỏng, các biểu
tượng v.v.. Cuối cùng lý do khơi gợi được lựa chọn trong số những khả
năng khác có thể có: tôi có thể chọn cho tính chất đế quốc Pháp nhiều cái
biểu đạt khác chứ không phải hình ảnh anh da đen chào cờ theo kiểu nhà
binh: một tướng Pháp gắn huy chương cho anh lính cụt tay người Xênêgan,
một bà xơ đưa bát thuốc cho bệnh nhân người Angiêri nằm liệt giường, một
giáo viên da trắng giảng bài cho những chú nhóc da đen đang chăm chú
nghe: báo chí hết ngày này qua ngày khác phụ trách việc chứng minh kho
dự trữ những cái biểu đạt huyền thoại chẳng bao giờ cạn kiệt.
Ngoài ra có sự so sánh sẽ cho ta thấy rõ sự biểu đạt huyền thoại: nó
tuỳ tiện chẳng hơn chẳng kém văn tự tượng hình. Huyền thoại là hệ thống
văn tự tượng hình thuần tuý, ở đấy các hình thức vẫn có lý do khơi gợi từ
khái niệm chúng muốn thể hiện, song chúng không hề, thậm chí còn xa mới
phủ kín toàn bộ sự thể hiện ấy. Và nếu như về phương diện lịch sử văn tự
tượng hình dần dần rời bỏ khái niệm để kết hợp với âm thanh, do đó càng
ngày càng chẳng có lý do thôi thúc, thì cũng thế huyền thoại dùng mãi
