6. Số lượng hoá chất lượng. Đó là hình thái lởn vởn khắp các hình thái
trên kia. Bằng cách quy mọi chất lượng thành số lượng, huyền thoại giúp
cho đỡ hao tổn trí óc: nó hiểu thực tại một cách đỡ tốn phí. Tôi đã đưa ra
nhiều thí dụ về cơ chế ấy, cơ chế mà huyền thoại học tư sản – và nhất là
huyền thoại học tiểu tư sản – chẳng ngần ngại áp dụng vào những sự kiện
mỹ học mà giai cấp ấy về một phương diện khác cho là thuộc bản chất phi
vật chất. Sân khấu tư sản là một thí dụ rõ ràng về mâu thuẫn này: một mặt,
sân khấu được xem như một bản chất không thể quy về mọi ngôn ngữ và
nó chỉ lộ ra với trái tim, với trực cảm; do tính chất ấy mà nó thành nghiêm
trang ai cũng sợ bóng sợ vía (cấm không được phạm cái tội “coi thường
bản chất” là nói đến sân khấu một cách khoa học: hoặc giả mọi cách thức
vận dụng trí tuệ để đề cao sân khấu sẽ bị dè bỉu là khoa học chủ nghĩa, là
ngôn ngữ thông thái rởm); mặt khác, nghệ thuật sân khấu tư sản dựa trên số
lượng hoá thuần tuý các hiệu quả: cả một quy trình các hiện tượng bề ngoài
có thể tính toán được dựng lên sự cân bằng về số lượng giữa tiền vé và
nước mắt của diễn viên, cảnh bài trí sang trọng: chẳng hạn ở nước ta người
ta xem “tài năng bẩm sinh” của diễn viên trước hết là số lượng hiệu quả rõ
rệt.
7. Ghi nhận. Huyền thoại vươn tới tục ngữ. Hệ tư tưởng tư sản ở đây
tấn phong các lợi ích căn bản của mình là chủ nghĩa đại đồng, sự khước từ
giải thích, tôn ti trật tự bền vững của thế giới. Nhưng một lần nữa lại phải
phân biệt ngôn ngữ-đối tượng với siêu ngôn ngữ. Tục ngữ dân gian xa xưa
vẫn còn mang tính chất công cụ chiếm lĩnh đối tượng thế giới. Một ghi
nhận của dân quê, chẳng hạn như “đẹp trời” giữ mối liên hệ thực tế với sự
hữu ích của thời tiết đẹp; đó là sự ghi nhận hàm chứa tính chất công nghệ;
câu nói, ở đây, mặc dù mang dạng khái quát, trừu tượng, vẫn chuẩn bị
những hành động, nó xen vào hoạt động chế tạo: dân quê không nói về thời
tiết đẹp, mà tác động nó, lôi kéo nó vào công việc của mình. Tất cả các tục
ngữ dân gian của chúng ta theo cách ấy đều là một ngôn từ chủ động, nó
dần dần kết tinh lại thành ngôn từ ngẫm nghĩ, nhưng là sự ngẫm nghĩ rút
ngắn, quy thành sự ghi nhận, ngôn từ phần nào dè dặt, thận trọng, bám sát
