câu nói lạ lùng: “Thiết lập nền Cộng hoà là sự phá huỷ toàn bộ những gì
đối lập với nó.” Tôi thiết nghĩ không nên hiểu câu đó theo nghĩa thô thiển
là “cần phải dọn đi hết trước khi xây dựng lại.” Câu nói ở đây có nghĩa triệt
để: đối với một người nào đó thì có một đêm đen chủ quan của lịch sử, ở
đấy tương lai là sự phá huỷ triệt để quá khứ.
Một loại trừ cuối cùng đe doạ nhà huyền thoại học: ông ta luôn có
nguy cơ làm bay biến cái hiện thực mà ông nghĩ là muốn che chở. Dù nói
gì đi nữa, thì chiếc xe D.S. 19 là một đối tượng xác định về phương diện
công nghệ: nó phóng với một tốc độ nào đấy, nó đương đầu với gió theo
cách nào đấy v.v.. Và cái hiện thực ấy, nhà huyền thoại học không thể nói
về nó được. Thợ máy, kỹ sư, cả người sử dụng nói đối tượng; còn nhà
huyền thoại học buộc phải sử dụng siêu ngôn ngữ. Sự loại trừ này đã được
định danh: đó là cái mà người ta gọi là chủ nghĩa ý thức hệ
. Chủ nghĩa
Jdanov đã kịch liệt phê phán điều đó (tuy không chứng minh rằng vào thời
điểm ấy nó có thể tránh được) ở Lukács
thời kỳ đầu, ở ngôn ngữ học của
Marr, ở những công trình như các công trình của Bénichou, của Goldmann,
đem đối lập với nó phần hiện thực không dính líu gì đến tư tưởng, như
ngôn ngữ theo quan niệm của Staline. Đúng là chủ nghĩa ý thức hệ giải
quyết cái mâu thuẫn của hiện thực bị tha hoá, bằng sự cắt bỏ, chứ không
phải bằng sự tổng hợp (nhưng chủ nghĩa Jdanov cũng chẳng giải quyết mâu
thuẫn ấy): rượu vang khách quan là ngon, và đồng thời cái ngon của rượu
vang là một huyền thoại: đấy là điều khó khăn nan giải. Nhà huyền thoại
học cố gắng giải quyết: ông ta sẽ quan tâm đến cái ngon của rượu vang,
chứ không quan tâm đến chính rượu vang, hệt như nhà sử học sẽ quan tâm
đến hệ tư tưởng của Pascal, chứ không quan tâm đến chính tác phẩm Các
Tư duy của ông
.
Dường như đấy là một khó khăn có tính thời đại: ngày nay, ngay bây
giờ đây, chỉ có thể có một sự lựa chọn, và sự lựa chọn chỉ liên quan đến hai
phương pháp đều cực đoan như nhau: hoặc là đề cao một hiện thực hoàn
toàn thấm vào lịch sử, và tư tưởng hoá; hoặc là, ngược lại, đề cao một hiện
thực rốt cuộc không thâm nhập được, không quy giản được, và, trong
