Người nghèo và người Vô sản
TRÒ HÀI HƯỚC cuối cùng của Charlot là đã chuyển một nửa giải
thưởng do Liên Xô trao tặng của mình vào các quỹ của tu sĩ Pierre. Suy cho
cùng, điều đó có nghĩa là đem đánh đồng về bản chất giữa người vô sản và
người nghèo. Charlot đã luôn luôn nhìn người vô sản qua những khía cạnh
của người nghèo: do đó mà các cuộc biểu diễn của ông có sức mạnh nhân
văn, mà cũng có cái mơ hồ về chính trị. Điều này thấy rất rõ trong bộ phim
tuyệt diệu Thời hiện đại. Trong phim, Charlot không ngừng động chạm đến
đề tài vô sản, nhưng chẳng bao giờ đề cập đến nó về phương diện chính trị;
ông cho chúng ta thấy người vô sản còn mù mờ và bị huyễn hoặc, bị chi
phối bởi những nhu cầu tức thì của họ và bị hoàn toàn tha hoá trong tay chủ
(các ông chủ và các cảnh sát). Đối với Charlot, người vô sản vẫn là người
đói ăn: các cuộc trình diễn cái đói luôn luôn có tính chất kỳ vĩ ở Charlot:
những chiếc bánh mì kẹp nhân to đùng quá mức, những dòng sữa chảy như
suối, những trái cây mới cắn vào đã hờ hững quẳng ngay đi; thật trớ trêu,
cái máy ăn (thuộc tính chất ông chủ) chỉ cung ứng những thức ăn từng
miếng từng miếng và rõ ràng là nhạt nhẽo. Bị cái đói giày vò, con người –
Charlot luôn ở vị trí chưa có được nhận thức chính trị: bãi công đối với anh
ta là một tai hoạ vì nó đe doạ một con người thực sự bị cái đói làm cho đui
mù; con người ấy chỉ bắt gặp thân phận thợ thuyền vào lúc người nghèo và
người vô sản đồng nhất với nhau dưới con mắt (và những ngọn roi) của
cảnh sát. Về mặt lịch sử, Charlot gần như thể hiện lại người thợ của thời kỳ
Trung hưng
, người thợ thủ công nổi loạn chống lại máy móc, bị cuộc bãi
công làm cho bối rối, bị vấn đề cơm áo mê hoặc (theo nghĩa đen của từ ấy),
nhưng chưa nhận thức được các nguyên nhân chính trị và nhu cầu phải có
một chiến lược tập thể.
Nhưng chính vì Charlot biểu thị một loại người vô sản mộc mạc, còn
đứng ngoài Cách mạng, nên sức thể hiện của ông thật vô biên. Chưa có tác
phẩm xã hội chủ nghĩa nào đạt đến trình độ diễn tả thân phận nhục nhã của
người lao động mãnh liệt và độ lượng như thế. Có lẽ chỉ riêng Brecht
