định rõ là chuyện gì, chỉ “khách quan” có thể nào thuật lại như thế; nhưng
thực ra câu chuyện dựa trên mối tương quan đầy xúc động giữa thịt trắng
và da đen, giữa tính ngây thơ và sự tàn bạo, giữa tinh thần và ma thuật;
Người Đẹp chinh phục Con Thú, Daniel
để cho lũ sư tử liếm láp, tính chất
văn minh của tâm hồn khuất phục tình trạng dã man của bản năng.
Mưu mẹo quỷ quyệt tung ra chuyện Bichon là giới thiệu thế giới da
đen qua đôi mắt nhìn của đứa trẻ da trắng: mọi thứ ở đấy rõ ràng có vẻ như
một con rối. Và bởi lẽ sự thu nhỏ này rất khít với hình ảnh người ta thường
nghĩ về những nghệ thuật và tập quán ở các xứ sở xa lạ, nên độc giả của tạp
chí Match vững tin vào con mắt nhìn trẻ thơ của mình, củng cố thêm chút
nữa sự bất lực không thể hình dung được cái gì khác mà tôi đã chỉ ra ở các
huyền thoại tiểu tư sản. Chung quy, dân Da đen không có cuộc sống trọn
vẹn và tự chủ: đó là một đối tượng kỳ dị; nó rút lại chỉ còn là một chức
năng ký sinh, chức năng giải trí cho những người da trắng do tính chất kỳ
cục có phần dễ sợ của nó: châu Phi, đó là một con rối hơi nguy hiểm.
Và bây giờ, nếu người ta muốn đối chiếu hình ảnh phổ biến ấy
(Match: khoảng một triệu rưỡi độc giả) với những nỗ lực giải hoặc sự kiện
người da đen của các nhà dân tộc học, với những cân nhắc hết sức cẩn thận
từ rất lâu khi họ buộc phải dùng đến các khái niệm hàm hồ “người Nguyên
thuỷ” hoặc “người Cổ sơ”, với trí tuệ trung thực của những người như
Mauss, Lévi-Strauss hay Leroi-Gourhan
biệt chủng tộc được che đậy, người ta sẽ hiểu rõ hơn một trong những phiền
toái to lớn của chúng ta: đó là mâu thuẫn gay gắt giữa tri thức và huyền
thoại. Khoa học tiến nhanh tiến thẳng trên con đường của nó; song những
biểu hiện tập thể không theo kịp, tụt lại sau nhiều thế kỷ, bị uy quyền, bị
giới báo chí hùng hậu và bị những giá trị tôn ti kìm hãm quẩn quanh trong
sai lầm.
Chúng ta đang còn sống trong tâm trạng thời tiền Voltaire, đấy là điều
cứ phải nhắc đi nhắc lại. Bởi lẽ vào thời của Montesquieu
hoặc Voltaire
người ta ngạc nhiên về những dân Ba Tư hoặc những dân Huron là vì chí ít
để gán cho họ đức tính chất phác. Voltaire ở vào thời nay chắc sẽ không
