NHỮNG LINH HỒN CHẾT - Trang 289

trong bản thân họ, thì họ lại chỉ lo phô trương nó ra và hò hét với châu Âu:
“Hỡi những người nước ngoài, hãy nhìn mà xem: chúng tôi tốt hơn các anh
đây này!” - Lối hợm mình này rất tai hại. Nó vừa làm cho người khác bực
tức, vừa làm cho chính mình thiệt thòi. Tính khoe khoang làm cho những
hành vi cao quý nhất cũng thành ra ti tiện. Thế mà giờ đây, dù chưa làm
được chút gì, ta đã đi phô trương những kỳ công tương lai của ta! Riêng tôi,
tôi thấy thà nhất thời nản chí còn hơn là tự túc, tự mãn. Quả nhiên, khi nản
chí, con người ta đi tới chỗ thấy rõ sự ti tiện của mình, cái trống không của
mình, và dù muốn, dù không, cũng phải nhớ đến Thượng đế là đấng sáng
tạo ra mọi vật, từ chỗ hư vô; trái lại, nếu tự mãn, con người sẽ tự mình trốn
tránh mình để hiến thân cho quỷ Xa tăng, cha đẻ của lòng kiêu ngạo,
thường làm cho con người lóa mắt vì ánh hào quang giả dối của những đức
tính mà họ tưởng là mình có. Có những thời mà người ta chỉ có thể hướng
một xã hội hay cả một thế hệ về cái thiện bằng cách cho nó thấy hết sự bỉ ổi
của nó; có những thời mà cách tốt nhất để nói đến cái mỹ, cái thiện là vạch
rõ ngay ra một cách thật rõ ràng một con đường đưa mỗi người đến được
cái mỹ, cái thiện. Có lẽ đúng ra việc đó phải làm thành cốt tủy của phần thứ
hai Những linh hồn chết, nhưng trong phần này, cái đó lại quá mờ nhạt;
chính vì thế mà tôi đã đốt nó đi… Anh đừng phê phán; anh đừng kết luận;
anh sẽ nhầm như một số bạn tôi; vì muốn xem tôi là nhà văn lý tưởng đúng
như họ quan niệm, nên đòi hỏi tôi phải đáp ứng cái lý tưởng đó. Khi sáng
tạo ra tôi. Thượng đế chẳng hề giấu không cho tôi biết sứ mệnh của tôi. Tôi
sinh ra không phải để mở đầu một thời đại trong văn học, mà để làm tròn
một nhiệm vụ đơn giản hơn, quen thuộc hơn, một nhiệm vụ mà mỗi người
trong chúng ta đều phải nghĩ đến, chứ không riêng gì tôi. Lĩnh vực của tôi
là tâm hồn, là việc nghiên cứu cuộc đời một cách nghiêm túc. Cho nên tôi
phải hành động thong thả và trù tính chuyện lâu dài. Người khác cứ việc
mà vội vã; tôi thì tôi không cần. Khi cần, tôi đốt đi, và chắc hẳn tôi làm như
vậy là phải; vì tôi không tiến hành một việc gì mà không cầu nguyện. Anh
sợ sức khỏe của tôi kém quá không cho phép tôi viết phần thứ hai. Nói cho
đúng, sức khỏe của tôi quả cũng đã khá suy rồi; đôi khi cơn bệnh làm tôi
đau đớn đến nỗi, giá không có sự phù trợ của Chúa, thì tôi đã không tài nào