quý báu, thì tất cả những gì viết ra dưới ngòi bút của anh, đều có mùi xác
chết và cách xa sự thật một trời một vực. Tôi cũng chẳng hề bịa ra những
cơn ác mộng; những cơn ác mộng ấy đang đè nén tôi, và từ tâm hồn tôi chỉ
toát ra được những gì vốn sẵn có ở trong ấy mà thôi.
1843
IV.
Phần thứ hai Những linh hồn chết đã bị đốt, bởi vì nó phải bị đốt.
Muốn tái sinh thì trước hết phải chết đi đã. Cũng thật khổ tâm cho tôi khi
phải đem đốt một công trình đã tốn của tôi năm năm làm việc không tiếc
sức; trong đó mỗi dòng đều làm cho tôi bồi hồi xúc động; một tác phẩm
trong đó tôi đã để lại tất cả những gì tốt đẹp nhất của mình. Nhưng tôi đã
đốt hết, và làm thế vào một giờ phút trông thấy cái chết trước mắt và muốn
để lại một kỷ niệm xứng đáng với vong hồn mình hơn.
Tôi cảm tạ Thượng đế đã cho tôi có đủ sức làm như vậy. Ngọn lửa vừa
thiêu hủy những tờ cuối cùng của cuốn sách, thì nội dung của nó, một con
phượng hoàng {
Trong thần thoại, phượng hoàng là con chim sống nhiều
thế kỷ giữa sa mạc Ả Rập rồi tự thiêu trên dàn hỏa và tái sinh từ đám tro
tàn của mình
} mới, bỗng hồi sinh dưới hình dáng tinh khiết, rực rỡ hơn; và
tôi nhận ra rằng cái mà trước đây tôi tưởng là một sự hài hòa thật ra chỉ là
một mớ hỗn mang. Đem xuất bản phần thứ hai dưới hình thức đó sẽ có hại
cho tôi nhiều hơn là có lợi. Kể ra, cũng có thể làm vui lòng một vài người
ham chuộng thứ sách như thế, nhưng điều đó có gì quan trọng đâu; người
đáng cho tôi quan tâm không phải là họ, mà chính là quần chúng độc giả;
tôi viết Những linh hồn chết là viết cho quần chúng độc giả. Miêu tả dăm
ba tính cách đẹp đẽ, tiêu biểu cho những đức tính của giống nòi ta, sẽ chẳng
đưa lại kết quả nào khác hơn là làm tăng tính khoe khoang và hợm hĩnh của
chúng ta. Trong chúng ta, nhất là trong đám thanh niên, có nhiều người quá
tâng bốc các đức tính Nga; lẽ ra phải làm cho những đức tính đó phát triển
