Những bức thư từ núi, sẽ thấy tôi đã có từ lâu thiên hướng làm phù
thủy, tôi tin chắc thế.
Đó là cung cách sinh hoạt của tôi ở Charmettes khi tôi không bận
một công việc đồng áng nào; vì bao giờ những việc này cũng được ưu
tiên, và ở những gì không vượt quá sức, thì tôi làm lụng như một nông
dân; nhưng đúng là về mục này thì tình trạng suy nhược cực độ khi đó
chỉ để cho tôi có công lao ở thiện chí mà thôi, vả chăng tôi muốn đồng
thời làm hai việc, và vì lý do ấy tôi chẳng làm tốt việc nào. Tôi đã nghĩ
ra chuyện cưỡng bức mình có trí nhớ; tôi khăng khăng muốn học
thuộc lòng rất nhiều. Để làm việc này bao giờ tôi cũng mang theo
mình cuốn sách nào đó mà tôi vừa làm lụng vừa học và ôn một cách
vất vả không tin nổi. Tôi chẳng hiểu vì sao sự ngoan cố của những nỗ
lực liên miên và vô bổ ấy lại không khiến tôi cuối cùng thành ngu độn.
Tôi đã học đi học lại đến hai chục lần những bài mục ca của Virgile
mà chẳng thuộc một từ nào. Tôi đã đánh mất hoặc làm lẻ bộ vô số
sách vì cái thói quen đi đâu cũng mang sách theo, ra chuồng bồ câu, ra
vườn, ra vườn cây ăn quả, vườn nho. Mải việc khác, tôi để sách dưới
gốc cây hay trên hàng rào; ở đâu tôi cũng quên cầm lại sách, và
thường sau mười lăm ngày, tôi thấy lại cuốn sách hỏng nát hay bị kiến
và ốc sên gặm nham nhở. Nhiệt tình học hành này thành một thói tật
khiến tôi như ngây như dại, không ngừng lầm bầm trong miệng điều gì
đó.
Các tác phẩm của Port-Royal và Oratoire, do là những cuốn tôi
đọc thường xuyên nhất, đã khiến tôi thành nửa phần theo giáo phái
Jansénius, và mặc dù rất tin tưởng, đôi khi thần học khắc khổ của họ
làm tôi kinh hãi. Sự khủng khiếp của địa ngục, mà cho đến bấy giờ tôi
rất ít sợ, dần dần khuấy động trạng thái yên ổn của tôi, và nếu Má
không làm cho tâm hồn tôi bình tĩnh lại, thì học thuyết đáng sợ ấy có
lẽ đã khiến tôi hoàn toàn điên đảo. Cha nghe xưng tội của tôi, cũng là
cha nghe xưng tội của Má, góp phần giữ cho tôi được an tâm. Đó là
