khiến chúng thu hút nhau, giúp nhau, làm sáng tỏ lẫn nhau, và khoa
học này không thể bỏ qua khoa học kia. Mặc dù trí óc con người
không thể đủ cho mọi khoa học, và bao giờ cũng phải ưu ái một môn
coi như môn chính, song nếu ta không có ít nhiều khái niệm về các
môn khác, thì ngay trong môn của mình, nhiều khi ta cũng thấy mịt
mù khó hiểu. Tôi cảm thấy điều mình đã tiến hành là tốt và bản thân
nó hữu ích, chỉ có phương pháp là cần thay đổi. Thoạt tiên tôi xem xét
tổng thể các khoa học, rồi đi vào bằng cách phân chia ra các ngành.
Tôi thấy phải làm hoàn toàn ngược lại, xem xét mỗi ngành riêng rẽ, và
theo đuổi riêng từng ngành một cho đến điểm chúng tập hợp lại với
nhau. Như vậy là tôi trở lại sự tổng hợp thông thường, nhưng trở lại
với tư cách người hiểu điều mình làm. Ở đây suy tư thay cho kiến thức
và một sự phản tỉnh rất tự nhiên giúp tôi đi đúng hướng. Dù sống hay
chết, tôi chẳng có thời gian để mất. Không biết gì ở tuổi xấp xỉ hai
mươi lăm, và muốn học tất cả, đó là cam kết tận dụng thời gian có
hiệu quả. Chẳng biết số phận hay cái chết có thể chặn sự hăng hái của
mình lại ở điểm nào, nên dù xảy ra chuyện gì cũng mặc, tôi muốn lĩnh
hội được các quan niệm về mọi sự vật, để thăm dò những khuynh
hướng tự nhiên của mình cũng như để tự bản thân xét đoán xem điều
gì đáng được trau dồi hơn cả.
Trong khi thực thi kế hoạch này tôi thấy được một lợi ích nữa mà
tôi đã không nghĩ đến, đó là tận dụng được rất nhiều thời gian. Chắc
hẳn tôi không được sinh ra cho việc học hành nghiên cứu, vì một sự
chuyên chú lâu dài làm tôi mệt đến mức không thể bận trí nửa giờ liền
với cường độ cao về cùng một vấn đề, nhất là khi theo dõi ý tưởng của
người khác; vì đôi khi tôi chuyên tâm vào ý tưởng của bản thân được
lâu hơn, thậm chí lại khá kết quả. Khi đã theo dõi qua vài trang một
tác giả cần phải đọc một cách chuyên chú, thì tâm trí tôi rời bỏ ông và
lan man mơ mộng. Nếu khăng khăng cố chấp, tôi sẽ kiệt sức vô bổ; tôi
choáng váng, không nhìn thấy gì nữa. Nhưng nếu những vấn đề khác
biệt kế tục nhau, thậm chí không đứt đoạn, thì vấn đề này giải lao cho
