phận và đức độ thật khó khăn cho ta khi thực hiện, thì ta được đền bù
rất nhiều vì những hồi ức êm đềm lưu lại trong thâm tâm.
Trong chuyến đi trước tôi đã nhìn Paris ở phương diện bất lợi bao
nhiêu, thì lần này tôi nhìn thành phố ở phương diện huy hoàng rực rỡ
bấy nhiêu; tuy nhiên không phải về nơi ở của tôi; vì, theo một địa chỉ
được ông Bordes cung cấp, tôi đến ở nhà trọ Saint-Quentin, phố
Cordiers, gần trường Sorbonne, phố xấu xí, nhà trọ xấu xí, phòng xấu
xí, tuy thế từng là nơi cư trú của những con người có giá trị, như
Gresset, Bordes, các tu sĩ De Mably, De Condillac, và nhiều người
khác nữa mà tiếc thay tôi không còn thấy một ai tại đó. Nhưng tôi thấy
tại đó một ông De Bonnefond, quý tộc nông thôn chân khập khiễng,
hay kiện cáo, ra vẻ thuần túy chủ nghĩa, nhờ ông mà tôi quen ông
Roguin, giờ đây là người lớn tuổi nhất trong bạn bè của tôi, và qua
ông Roguin mà quen với nhà triết học Diderot, người sau này tôi sẽ
nói đến rất nhiều.
Tôi đến Paris vào mùa thu năm 1741, toàn bộ phương tiện sinh
sống có mười lăm louis tiền mặt, vở hài kịch Narcisse, và dự án âm
nhạc, vì vậy phải cố gắng gấp gáp tận dụng những điều trên. Tôi vội
vã phát huy giá trị của những sự tiến cử. Một thanh niên đến Paris với
một diện mạo coi được, và cho thấy mình có tài năng, luôn chắc chắn
được đón nhận. Tôi được đón nhận; việc này đem lại những sự thú vị
song không dẫn đến gì nhiều. Trong tất cả những người tôi được tiến
cử, chỉ có ba người hữu ích; ông D’Amesin, quý tộc miền Savoie, khi
đó là kỵ sĩ, và hình như là người được sủng ái của nữ vương tước De
Carignan; ông De Boze, thư ký Viện Văn khắc
, và là người bảo quản
các huân chương của văn phòng nhà vua; và cha Castel, giáo sĩ dòng
Tên, tác giả của Phong cầm thị giác. Với tất cả những vị này, trừ ông
D’Amesin, tôi đều được tu sĩ De Mably tiến cử.
Ông D’Amesin giúp được việc cấp bách nhất nhờ kiếm cho tôi
hai mối quen biết: một là ông De Gascq, viện trưởng pháp viện
