nhu cầu được hoan nghênh không nhấn chìm tôi vào các âm mưu, có
lẽ nó cũng khiến tôi tìm cách nói những điều vừa lòng số đông hơn là
nói những điều hữu ích và chân thực, và từ chỗ có thể là một tác gia
ưu tú, tôi sẽ chỉ là một văn sĩ xoàng. Không, không: tôi luôn cảm nhận
rằng địa vị tác gia chỉ và chỉ có thể vẻ vang và đáng kính chừng nào
nó không là một nghề. Suy nghĩ một cách cao thượng là việc quá khó
khăn khi người ta chỉ suy nghĩ để mà sinh sống. Để có thể, để dám nói
lên những chân lý lớn lao, cần phải không phụ thuộc vào việc mình
được hoan nghênh. Tôi tung những cuốn sách của tôi ra công chúng
với niềm tin chắc là đã phát biểu vì lợi ích chung, và chẳng quan tâm
gì đến chuyện khác. Nếu tác phẩm bị cự tuyệt, thì mặc kệ những ai
không muốn lợi dụng nó: về phần tôi, tôi chẳng cần sự tán thành của
họ để mà sinh sống. Nghề của tôi có thể nuôi tôi, nếu sách của tôi
không bán được; và chính điều ấy lại khiến sách bán được.
Ngày 9 tháng Tư năm 1756 tôi rời thành phố để không cư ngụ tại
đấy nữa; vì tôi không coi là cư ngụ vài đợt lưu trú ngắn ngủi sau đó, ở
Paris cũng như ở Luân Đôn và một số thành phố khác, bao giờ cũng là
ghé qua, hoặc bao giờ cũng là bất đắc dĩ. Bà D’Épinay đi xe ngựa đến
đón cả ba chúng tôi; người tá điền của bà đến chở số hành lý nhỏ của
tôi, và tôi ổn định chỗ ở ngay hôm ấy. Tôi thấy chốn ẩn cư nho nhỏ
của mình được sắp xếp và bày biện giản dị, nhưng sạch sẽ thậm chí
tao nhã. Bàn tay đã săn sóc đến sự bày biện này khiến nó có một giá
trị vô cùng quý báu trong mắt tôi, và tôi thấy tuyệt vời khi được là
khách của bạn mình, trong một ngôi nhà theo ý mình, được bà cố ý
xây dựng cho mình.
Mặc dù trời lạnh, thậm chí hãy còn tuyết, song đất đai bắt đầu
sinh trưởng; ta nhìn thấy hoa đổng thảo và anh thảo; các mầm cây bắt
đầu nhú, và chính đêm tôi đến được đánh dấu bằng tiếng ca đầu tiên
của chim họa mi, văng vẳng gần như bên cửa sổ, trong khu rừng nhỏ
liền kề ngôi nhà. Sau giấc ngủ không say, tỉnh dậy quên mất việc di
dời, tôi ngỡ mình vẫn đang ở phố Grenelle, thì đột nhiên tiếng hót ấy
